O`zbekiston sharoitida sun’iy inshootlarini loyihalash me`yorlari va qoidalari Reja

31-rasm. Qamchiq davonidagi tonnel
Tonnelni o’rganish uchun quyidagi atamalar ma’nosini bilish kerak:

• 
  sun’iy bo’shliq (vqrabotka) - bu tonnelni joylashtirish yoki qurilish ehtiyojlariga mo’ljallangan, yer qobig’ida hosil qilingan kovakdir. Sun’iy bo’shliq fazoda joylashishiga qarab, yotiq yoki qiya (1-rasm) va tik (2-rasm) bo’ladi.
  

3-ilova

32- rasm. Yotiq yoki qiya joylashgan sun’iy bo’shliq
32- rasmda:

• 
  yo’lak (shtolknya) - bu yotiq yoki qiya joylashgan sun’iy bo’shliq bo’lib, u sun’iy bo’shliqni to’la kesimgacha kengaytirishga yoki boshqa yordamchi maqsadlarga mo’ljallangan bo’ladi;
  
• 
  kalotta - sun’iy bo’shliqning yuqori gumbazsimon qismi;
  
• 
  shtrossa - sun’iy bo’shliqning ‘astki qismi;
  

-ship, tag, devor - sun’iy bo’shliqning yuqori, ‘astki va yon chegaralari;kovlanayotgan joy - sun’iy bo’shliqning grunt qazilayotgan joyi.
33- rasmda shamollatish yoki tog’ jinslarini qazib olish maqsadida yer osti ishlarini olib borishga mo’ljallangan tik joylashgan sun’iy bo’shliq- nay; ko’rsatilgan. Bu yerda:
1-nay; 2-nayning yuqori qismi; 3-nayoldi sun’iy bo’shlig’i; 4-yo’laklar; 5-zum’f (suv to’’lagich).
Ustki yuza


33-rasm. Tik joylashgan sun’iy bo’shliq (nay)

Sun’iy bo’shliq odatda sun’iy mustahkamlashni, ya’ni qo’lama qurishni talab qiladi.

Qo’lama (obdelka) - bu grunt qazilgandan so’ng quriladigan tonnelning doimiy konstruktsiyasidir.
Murakkab tabiat sharoitlarida avtomobilg’ va temir yo’l trassalarini aniqlashdagi qidiruv ishlarida tabiiy to’siqlardan o’tishga to’g’ri keladi. Tabiiy to’siqlarni ikki turkumga guruhlash mumkin:
Te’alik to’siqlar (te’aliklar, tog’ tizmalari).
Chegara to’siqlar:

• 
  tog’lik rayonlarda - o’’irilish va siljishlar, qor ko’chishlari;
  
• 
  tekisliklarda - suv oqimlari va havzalari, aholi yashaydigan joylar;
  
• 
  shaharlarda - inshootlar zich joylashgan joylar.
  

To’siqlarni tonnel qurish yo’li bilan o’tish, ularni aylanib o’tishga nisbatan samaraliroqdir.
Suv oqimlari va havzalarini kesib o’tishda qo’’rik va tonnelni ya’ni yo’lning yer ustidan yoki yer ostidan o’tish hollarini solishtirib qurish kerak.