O’zbekiston respuplikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

Makrotlar,

 keng hududlar, katta obyektlar-materiklar, okeanlar, tog’lar, cho’llar, 

daryolar, shaharlar, qishloqlar va ijtimoiy kenglikning atoqli otlari hisoblanadi. 

 

Mikrotlar

-kichir 

obyektlar-jarliklar, 

tepaliklar, 

quduqlar, 

ko’chalar, 

qo’rg’onlar  va  ijtimoiy  kenglikning  atoqli  otlari  hasoblanadi.  Lekin  toponomlarni 

bunday tasnif qilish shartli, chunki ko’pincha makrot bilan mikrotni farqlash qiyin. 

Turli  til  geografik  obyektlarni  atovchi  nomlarning  kategoriyalariga  muvofiq 

ravishda toponomikaning quyidagi bo’limlari ajratiladi. 

1.

Oykonimlar

-aholi yashash maskanlari va ularning qismlari:  qishloq, mahalla, 

guzar,  ko’cha,  ovul,  qo’rg’on  nomlarini  o’rganuvchi  soha:  Bo’ston,  Guliston, 

Dehqonobod.  Oykonimlar  joy  nomlari  orasida  alohida  gruppani  tashkil  etadi.  Qayd 

etilganidek,  aholi  punktlari  va  uning  ichki  bo’lishlari-qishloq,  posyolka,  ovul, 

mahallla,  guzar,  ko’cha  nomlari  oykonimlar  deb  yuritiladi.  Oykonimlarning  o’ziga 

xos  xususiyatlari  sifatida  shuni  aytish  lozimki,  territoriya  tarixiga  oid  ba’zi 

ma’lumotlar oykonimik nomlarda yaxshi saqlanib qolgan.aholining o’tmishdagi etnik 

---

36 

sostavi  qaysi  urug,  qabila,  qavm,  toifaga  mansubligi,  iqtisodiy  turmush 

sharoiti-qanday  kasb-hunar  bilan  shugullanganligi  shuningdek  obyektning  biron 

kishiga  qarashliligini  ifodalovchi  oykonimlar  fikrimizning  dalilidir.  Bundan  farqli 

ravishda  toponimlarning  boshqa  turlarida  chunonchi  gidronim  va  oronimlarda  etnik 

nomlardan kishi ismlarida yasalgan, toponimlar bir muncha kam uchraydi.   

Oykonimlar  ba’zilarining  nomi  vaqt  o’tishi  bilan  o’zgaradi,  bu  hodisa  aholi 

punktlari  jamiyatning  ijtimoiy  siyosiy,  iqtisodiy  madaniy  hayoti,  turmush  darajasi 

bilan  boglik  ekanligini  korsatadi.  Darhaqiqat,  jamiyatdagi  ijtimoiy  siyosiy,  iqtisodiy 

madaniy  o’zgarishlar  ko’proq  oykonimlarda  aks  etadi.  Ulug’  Oktyabr  sosialistik 

revolyutsiyadan  keyingi  davrda  bir  qator  qishloq  nomlari  yangi  nomlar  bilan 

almashtirildi.  Ilgari  Yalangoch,  Kalamush,  Mozorqishloq  (Buvayda  rayoni), 

Mozorbobo,  Kallakesar,  Olabaytay  (Frunze  rayoni),  Makiyon,  Qumoxta,  Janjal 

(Qirov rayoni), Sichqon, Qirqiboldi (Bag’dod rayoni), Tashat (Leningrad rayoni) deb 

atalgan  qishloqlar  hozirda  Bo’ston,  Guliston,  Inqilob,  Doimobod,  Paxtaobod, 

Kengash,  Nabiqishloq,  Dehqonobod,  Ittifoq,  Dehqonqishloq,  Mirzaobod,  Oq  oltin 

nomlari bilan yuritilmoqda.   

2.Etnonimlar-

urug’,  qabila,  millat,  xalq  nomlari  asosida  yaratilgan  aholi 

punktlarining atoqli otlari etnooykonimdeb yuritiladi: Oqbo’yra, Bachqir, Qoratikon. 

O’zbekiston  geografik  nomlari  sistemasida  etnooykonimlar  katta  o’rinni 

egallaydi.  urug’,  qabila,  millat,  xalq  nomlari  asosida  yaratilgan  aholi  punktlarining 

atoqli  otlari  etnooykonimdeb  yuritiladi.  Etnooykonimlar  tildagi  eng  qadimgi 

toponomik  qatlamlardan  hisoblanadi.  Ular  uzoq  tarixiy  davrning  yodgorligi  bo’lib, 

ma’lum xalqning taraxini, etnik sostavini o’rganishda, ularning tarqalish chegarasini 

ko’rsatishda va aniqlashda muhim manba sifatida g’oyat qimmatlidir.   

Ma’lumki,  boshqa  turkey  xalqlar  kabi  o’zbek  xalqi  ham  ma’lum 

urug’-qabilalardan  tarkib  topgan.  Shuni  qayd  etish  lozimki,  hozirgi  paytda  o’zbek 

xalqining  ko’plab  urug’  qabilalari  nomlari  unutilib  yuborilgan.  Lekin  ularning  katta 

---

37 

qismi  bugungi  kunda  ham  respublikamiz  territoriyasidagi  joy  nomlari  tarkibida 

yashab kelmoqda. Quyida ularning ba’zilari haqida fikr yuritamiz.