O’zbekiston respulikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

11. Qo’shimcha adabiyotlar
1. M.N.Ismoilov. Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi. Darslik. -T.:, 1994. 205 bet.
2.Kuchma V.R. Gigiyena detey i podrostkov.-M: «GOETAR- MEDIA», 2010, - 480 s
3. Kuchma V.R. Gigiyena detey i podrostkov.-M:«GOETAR-MEDIA», 2010, - 560 s
4.Kuchma V.R. Metodi kontrolya i upravleniya sanitarno-epidemiologicheskim blagopoluchiyem detey i podrostkov. - M., 1999, - 606 s.
5.Serd Yukovskaya G.N., Suxarev A.G. Rukovodstvo po gigiyene detey i podrostkov. - M.: «Meditsina», 1986, - 496 s.
6. Shayxova G.I. i dr. Meditsinskiye osnovi fizicheskogo vospitaniya v formirovanii zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov. Monografiya. - Tashkent, 2003, - 96 s.
7.Leksionniye materiali po predmetu Gigiyena detey i podrostkov dlya studentov 6 kursa mediko-profilakticheskogo fakulteta. - Toshkent, 2005, - 55 s.
8.Sayti Interneta: ,
, , , , .
9.SanQvaM 0234-07
10.SanQvaM 0355-17
11.SanQvaM 0311-14

MA’RUZA №2
1.Mavzu: O’suvchi organizm o‘sish va rivojlanishining asosiy qonuniyatlari.
2. Bolalar va o‘smirlar gigiyenasi fani bo’yicha, tibbiyot profilaktika fakulteti 3 kurs talabalari uchun.
3.Ma’ruzaning maqsadi: Bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojlanishi va unga ijtimoiy gigiyenik omillarning ta’sirini ilmiy jixatdan asoslangan xolda talabalarga etkazib berish.
4.Ma’ruzaning rejasi:
4.1. Jismoniy rivojlanishini tavsiflovchi asosiy jarayonlar.
4.2.Jismoniy rivojlanishga ta’sir qiluvchi asosiy omillar.
5.Ma’ruzaning mazmuni:
5.1.Jismoniy rivojlanish deganda biologik rivojlanishning yosh darajasini belgilab beruvchi morfofiziologik belgilar majmuasi tushuniladi. Jismoniy rivojlanish 2 xil tushunchaga ega. Birinchi tushuncha organizmningyetilish va shakllanish jarayonlarini va uning biologik yoshga mosligini xarkterlansa, ikkinchi tushuncha esa xar qaysi vaqt oralig‘ida morfofunksional xolatni xarakterlaydi.
Jismoniy rivojlanish organizm o‘sish va yetilishi jarayonlarni xarakterlovchi, uning morfologik va funksional xossalarining yig‘indisi xisoblanadi.
Jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi yoshga bog’liq bo‘lib, bola qancha yosh bo‘lsa, ko‘rsatkichlar shuncha yuqori bo‘ladi. Jismoniy rivojlanganlik ko‘rsatkichlari jinsga bog’liq ravishda farqqilinadi. Undan tashqari ijtimoiy omillarga ham bog’liq.
5.2. Ikkinchi jaxon urushi vaqtida bolalar va o‘smirlarning jismoniy rivojanishi orqada qoldi. Oxirgi vaqtlarda esa nafaqat o‘sish va rivojlanishning o‘sishi balki, akseleratsiyani ya’ni, o‘sish va rivojlanish sur’atining tezlashuvi xam aniqlangan. U bolalik davridan boshlab kuzatiladi. Akseleratsiya quydagi kurinishda bo‘ladi.Xozirgi vaqta bolalarda tana vaznining ortishi 30-40 yil oldin bo‘lganidek , 5-6 oyligida emas , balki 4-5 oyligida aniqlanadi.
Olimlar kuzatishicha oxirgi yuz yil ichida menarxe eshi (birinchi xayz boshlanishi) ancha erta muddatlarga siljimokda. Menarxe yoshida ikkinchi jinsiy belgilarning rivojlanishi kuchaya boradi.
O’g‘il bolalar va qiz bolalar tana vazni va bo’yining egri chiziqlari birinchi va ikkinchi kesishuvlari xam vaqt bo’yicha oldinga siljigan: birinchi kesishuv 10-11 yoshda , ikkinchisi 13-14 yoshda boshlanadi. Bu davrda skeletning suyaklanishi tezlashadi. O‘sish jarayonining tugallanishi va uning definitiv (oxirgi eng Yuqori) ko’rsatkichlariga erishish qisqa muddatlar ichida yuz beradi. 16-17 yoshlardagi qizlarda, 18-19 yoshdagi o‘spirinlarda uzun naysimon suyaklarning suyaklanishi tugallanadi va bo’yiga o‘sish tugaydi.
O‘tgan o’n yillar adbiyotida ko‘rsatishicha, ayollarda bo’y o‘sishi 20-22 yoshgacha , erkaklarda 22-25 yoshgacha davom etadi.
Jismoniy rivojlangalik ko‘rsatkichlarning tezlashishi akseleratsiya deyiladi . Insonning butun xayoti davomida yuz beradigan o‘zgarishlar «sekulyar tred» (asrlartendensiyasi) nomini oldi.