O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Me’morchilik. 
XVIII asr oxirida Muhammad Amin hukmronligi davridan 
boshlab birmuncha siyosiy barqarorlik o‘rnatildi. Bu omil Xiva shahrining holatiga 
ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Chunonchi, 1782-yilga kelib Xiva shahrida qayta tiklash ishlari 
tugallandi. 
Qayta tiklash ishlaridan tashqari yangi me’moriy obidalar ham qurildi. Masalan, 
1765-yilda Sherg‘ozixon va Muhammad Amin madrasalari bunyod etildi. 
XIX asr boshlarida Xiva xonligi poytaxti yirik qurilish maydoniga aylandi. Xon 
farmoyishi bilan karvonsaroy, usti yopiq bozor hamda 1834-yilda Olloqulixon 
madrasasi qurilishi tugallandi. 
XIX asrda Xiva shahri bir-biridan devor bilan ajralib turadigan ikki qismga 
bo‘lingan. Ularning biri 
Dishan qal’a – 
Tashqi shahar (qal’a) deb, ikkinchisi esa 
Ichan qal’a 
– Ichki shahar (qal’a) deb atalgan. 
Malumki, Sharqda shaharning ichki qismi, ya’ni markazi Shahriston, tashqi qismi 
esa Rabod deb atalgan. 
Ichan qal’a. 
Ichan qal’a bobolarimizdan qolgan Markaziy Osiyodagi yirik va 
noyob me’moriy yodgorlikdir. Ichan qal’a Xiva shahrining ichki qal’a (Shahriston) 
qismidir. 
Ichan qal’a Dishan qal’adan devor bilan ajralib turadi. Unga Bog‘cha, Polvon, 
Tosh va Ota deb nomlangan to‘rtta darvoza orqali kirilgan. 
Xorazm o‘lkasi me’morchiligining ajoyib obidalari – madrasa, masjid, xon 
saroyi, ma’muriy binolar, bosh maydon va minoralar Ichan qal’ada joylashgan. 
Muhammad Rahimxon, Olloqulixon va Muhammad Aminxon hukmronliklari 
davrida Ichan qal’ada keng ko‘lamli bunyod korlik ishlari amalga oshirildi. 
Muhtasham saroy, madrasa va maqbaralar barpo etildi. Ko‘hna arkdagi saroy 
qurilishi tugallandi. 
Muhammad Aminxon Ichan qal’aning g‘arbiy qismidagi Ko‘hna ark yoniga Kalta 
Minor nomi bilan mashhur bo‘lgan minorani qurdirdi. Ichan qal’ani bunyod etishda 
Xiva me’morlari Markaziy Osiyoda qadimdan davom etib kelayotgan an’ana – 
inshootlarni ro‘parama-ro‘para qurish usulidan foydalanishgan. Bu usul „qo‘sh“ deb 
ataladi. 
Bundan tashqari, binolarni alohida ansambl holida qurish an’analariga ham amal 
qilingan. Masalan, Polvon darvozasi oldidagi bir necha masjid, madrasa, hammom, 
toqi, karvonsaroy va xon saroyi ana shunday o‘ziga xos ansamblni tashkil etadi. 
Noyob me’morchilik obidasi bo‘lgan Ichan qal’a 1961-yilda me’moriy yodgorlik 
sifatida alohida muhofazaga olingan va muzey-qo‘riqxonaga aylantirilgan. Uning 
maydoni 26 ga.ni tashkil etadi. Unda 54 ta tarixiy-me’moriy obida joylashgan. 1969-

---

109 
yildan muzey-qo‘riqxona Xiva „Ichan qal’a muzey-qo‘riqxonasi“ deb ataladi. 1990-
yilda Ichan qal’a Butunjahon yodgorliklari ro‘yxatiga kiritildi.