O’zbekiston respublikasisog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti

Taqqoslash-shunday  bir  aqliy  operasiyadirki,  bu 
operasiya  ayrim  narsalar  o’rtasidagi  o’xshashlikni  yoki 
tafovutni,  tenglik  yoki  tengsizlik  borligini,  bir  xillik  yoki 
qarama-qarshilik  borligini  aniqlashda  ifodalanadi.  Amaliy 
taqqoslash 
bir 
narsani 
ikkinchi 
narsaga 
solishtirib 
ko’rilayotganda,  masalan,  bir  qalamni  ikkinchi  qalamga, 
o’lchov 
chizig’ini 
taxtaga 
va 
kabilarga 
solishtirib 
ko’rilayotganda 
sodir 
bo’ladi. 
Taqqoslash 
tasavvur 
qilinayotgan  yoki  qilingan  narsalarni  bir-biriga  fikran 
solishtirib ko’rish yo’li bilan hal bo’ladi. 
Analiz-  narsani  tarkibiy  elementlarga,  qismlarga  yoki 
tarkibiy  belgilarga  bo’lish  demakdir.  Analizning  qismlarga 
uning 
elementlariga 
bo’lgan 
munosabati 
aniqlanadi. 
Psixologiyani  o’rganish  vaqtimizda  har  bir  psixik  jarayonni 
bir-biri bilan taqqoslabgina qolmasdan, balki, shu bilan birga, 
analiz  ham  qilamiz.  O’qish  mashg’uloti  vaqtida  tafakkurning 
analiz  qilish  faoliyati  katta  o’rin  tutadi.  Chunonchi,  savod 
o’rgatish  odatda  nutqni  analiz  qilishdan:  gapni  so’zlarga, 
so’zlarni  bo’g’inlarga,  bo’g’inlarni  tovushlarga  ajratishdan 
boshlanadi. 
Sintez-analizning  aksi  yoki  teskarisi  bo’lgan  tafakkur 
jarayonidir.  Bunda  tarkibiy  qismlar  yagona  bir  butunga 
birlashadi.  Analiz  va  sintez  bir-biri  bilan  chambarchas 
bog’langandir,  chunki  fikr  jarayonining  ayrim  bosqichlarida 
birinchi  o’ringa  analiz  yoki  sintez  chiqadi.  Sintez 

---

 
228 
elementlarning,  narsa  va  hodisalarning  qismlarini  bir  butun 
qilib  qo’yishdan  iboratdir,  amaliy  analiz  bo’lgani  singari 
amaliy sintez ha bo’ladi. 
«Tafakkur,-deb 
yozgan 
edi 
I.P.Pavlov,-albatta 
assosiasiyalardan,  sintezdan  boshlanadi,  so’ngra  sintezning 
ishi  analiz  bilan  qo’shiladi.  Analiz,  bir  tomondan, 
reseptorlarimiz, 
periferik 
uchlarining 
analizatorlik 
qobiliyatiga,  ikkinchi  tomondan  esa,  bosh  miya  katta  yarim 
sharlarining  po’stida  takomil  topuvchi  va  voqelikka  muvofiq 
bo’lmagan  narsalarni  voqelikka  muvofiq  bo’lgan  narsalardan 
ajratib turuvchi tormozlanish jarayoniga asoslanadi». 
Abstraksiya-shunday  bir  fikrlash  jarayonidirki,  bunda 
tafakkurda  aks  etilayotgan  bir  yoki  bir  necha  ob’yektlarning 
biror  belgisi  (xususiyati,  harakati,  holati,  munosabati)  shu 
obyekt yoki ob’yektlardan fikran ajratib olinadi.t bu jarayonda 
ob’yektdan ajratilgan bir belgining o’zi tafakkurning mustaqil 
ob’yekti bo’lib qoladi. Obstraksiya odatda analiz jarayoni yoki 
analiz  natijasida  sodir  bo’ladi.  Abstraksiya  umumlashtirish 
bilan bog’liqdir. 
Umumlashtirish-predmetlar  va  xodisalarni  ularning 
umumiy  va  asosiy  tomonlarini  ajratib  ko’rsatish  asosida  bir-
birlari bilan fikran birlashtirishdir.  
Klassifikasiya-ko’p 
narsalarni, 
holatlarni, 
kechinmalarni  guruhlarga  bo’lish.  Masalan  tibbiyotda 
kasalliklarning  klassifikasiyalari  mavjud:  sil  kasalligi,  zaxm, 
yuqumli 
kasalliklar. 
Anatomiya 
fanida 
suyaklar 
klassifikasiyasi alohida o’rganiladi. 
Tushuncha-bu  predmet  va  hodisalardagi  umumiy  va 
muhim  xususiyatlar  hamda  sifatlarning  kishi  ongida  aks 
etishidir.  Tushunchaning  ikki  turi  bor:  biri-konkret 
tushuncha, ikkinchisi-abstrakt tushuncha.