O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi

Takrorlash tuzulmasi

Qayta ishlab-chiqaruvchi sektorlar: shaxsiy iste’mol davlat iste’moli oraliq mahsulot birlamchi mahsulot intellectual mahsulot bozor infratuzulmasi	50 12 15 15 3 5	40 13 19 15 5 8	30 15 20 13 7 10	39 15 23 12 8 12	27 16 24 8 10 15	20 24 26 13 8 9
Jami	100	100	100	100	100	100
Sohaviy tuzulma
Sohalararo komplekslar: agrosanoat shaxsiy iste’mol mahsulotlarini ishlab-chiqarish mashinasozlik yoqilg’i-energetika konstruksiya mahsulotlari qurilish transport harbiy-sanoat ilmiy-texnik ijtimoiy tashqi iqtisodiy	45 7 7 6 5 10 6 7 - 4 3	35 8 7 7 6 11 7 10 - 5 4	25 10 9 8 7 11 7 12 1 5 5	15 13 12 10 8 11 8 9 3 6 5	8 15 15 9 8 10 7 11 4 6 7	12 8 9 11 9 12 8 17 3 7 4
Jami	100	100	100	100	100	100
Pog’onaviy tuzulma
Takror ishlab chiqarish darajalari: uy xo’jaligi yakka xo’jalik hududiy milliy baynalminal	60 30 10 - -	45 40 10 5 -	30 45 12 10 3	20 55 10 10 5	8 65 7 10 10	15 50 8 22 5
Jami	100	100	100	100	100	100
Texnologik tuzulma
Ishlab-chiqarishning texnologik usullari: qoldiq (relekt) o’rta asr industrial arafasi industrial	60 40 - -	20 70 10 -	10 10 75 5	5 5 10 80	- - 8 92	5 2 15 78
Jami	100	100	100	100	100	100
Iqtisodiy tuzulma
Mulkchilik shakllari: shaxsiy mayda xususiy katta xususiy jamoa, kollektiv davlat xalqaro	25 35 5 20 15 -	25 30 20 15 10 -	25 25 30 10 10 -	20 20 45 5 5 5	13 12 50 5 10 10	20 5 - 20 50 5
Jami	100	100	100	100	100	100
Qiymat tuzulmasi
Qiymat unsurlari: moddiy sarflar amortizatsiya mehnat to’lovi ijtimoiy iste’mol jamg’arma noishlab-chiqarish iste’moli	20 5 50 5 5 15	25 8 40 7 5 15	25 10 30 10 8 17	30 10 25 10 10 15	25 12 20 13 13 18	30 8 17 12. 13 20
Jami	100	100	100	100	100	100

Takror ishlab-chiqarish tuzulmasida shaxsiy iste’mol uchun belgilangan mahsulotni hissasi taxminan ikki marta pasayib ketgani belgilanadi. Bu asosan oraliq mahsulotini sezilarli o’sishi hisobiga (texnik progress va mehnat taqsimotini chuqurlashuvi bilan) bozor infratuzulmasi xizmatlari (bozorni rivojlanishi va muomala sohalarini kengayishi) va davlat iste’moli uchun mahsulot (iqtisodiyotni meliratizatsiyasi, byurokratik apparatni va davlat mulkini o’sishi).

Fan, ma’daniyat, ta’limda mashg’ul bo’lganlarni sonini bir necha marta oshishi natijasida intellektual mahsulotning hissasi ko’paydi. So’ngi industrial jamiyatning sotsialistik varianti kapitalistikka qaraganda shaxsiy iste’mol sektor va ayniqsa davlat iste’molini (haddan tashqari katta partiya, – davlat apparati, mudofaaga juda katta xarajat) katta hajmida shaxsiy iste’mol sektorini qisqrishi boshlang’ich mahsulotni (mineral, qishloq xo’jaligi va o’rmon xomashyosi)
Iqtisodiyotning sohaviy tuzulmasi o’zgardi. Agarda o’rta asrlardga o’tish davrida qishloq xo’jaligi va uning mahsulotini qayta ishlaydigan sohalar yetakchi bo’lsa (antik sivilizatsiyaga qaraganda katta miqdorda) XX asr o’rtalarida agrar sohaning ulushi to’rt marta pasaydi. Bu ishchilarni katta miqdorda mehnat qurollarini (uning hissasi ikki marta oshdi) xalq iste’moli sanoat mahsulotlari va xizmatlari, ashyolar (metallar, kimyo mahsulotlari), harbiy aslaha, ilmiy-texnik, ijtimoiy, tashqi iqtisodiy funksional komplekslar.
SSSR iqtisodiy tuzulmasida harbiy-sanoat, yoqilg’i-xomashyo komplekslari, sanoat mahsulotlari va shaxsiy xizmatlarga qaraganda ustuvor bo’ldi. Agrosanoat sektorini hissasi yuqori bo’lsada, uning samarasi past edi.
Iqtisodiyotning pog’onaviy tuzulmasidan o’tish davriga qaraganda natural uy-xo’jaligining ulushi ko’p marta kamaydi. Mahsulot va xizmatlar ishlab chiqaradugan mayda va yirik korxonalarda yakka takror ishlab-chiqarish taxminan ikki marta o’sdi.
Hududiy takror ishlab-chiqarish ulushi o’sha darajada qoldi. O’rta asrlar sivilizatsiyasida milliy qayta ishlab-chiqarishning ulushi keskin o’sdi. Industrial davr oxiridan – internatsional ishlab chiqarish o’sdi.
Sotsialistik variant milliy (asosan HSK va transport) ishlab-chiqarishning katta salmog’i bilan ajralib – yakka va internatsional darajadan, tutgan o’rnidan past edi.
Iqtisodiyotning texnologik tuzulmasi dinamikasi ishlab-chiqarish va ukladlarning texnologik ukladlari almashinuvini aks ettiradi. O’tish davrida oldingi sivilizatsiyalardan meros qilingan edilar. Har bir navbatdagi sivilizatsiyada o’tmish qoldiqlarini saqlab qolgan holda va ishlab-chiqarishni keyingi usullarining kurtaklari paydo bo’lgan o’zining ishlab-chiqarish texnologik usuli yetakchi edi. Hukmron texnologik ukladlar davriy almashdi.
SSSRda XX asr o’rtalarida ayniqsa shaxsiy yordamchi uy xo’jaligida, agrosanoatda, xizmatlar ishlab –chiqarishda ishlab-chiqarishning industriyagacha bo’lgan usullarini salmog’i katta edi. Industrial texnologiyalar harbiy-sanoat, yoqilg’i-xomashyo va transport majmualarini qamrab olgan edi.
Iqtisodiy tuzulma mulkchilikning turli shakllarini nisbati, bozor munosabatlari sohasi tubdan o’zgardi. Feodalizmga o’tish davrida jamoa va kichik xususiy mulk ko’proq bo’lsa keyin yirik xususiy mulk (aksioner, monopolistik shunga kiradi). XX asr o’rtalarida taxminan o’n marta o’sdi. Davlat mulki ulushi pasaydi, davlat- monopolistik kapitalizmi davrida yana o’sdi, sotsialistik variantda davlat mulki yetakchi bo’ldi. Mayda xususiy mulk ulushi kamaydi, lekin ular qishloq xo’jaligida (oilaviy fermalar) va xizmat sohasida o’z mavqeini saqlab qoldi. Trans milliy kompaniyalar, kapital chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xalqaro mulkning paydo bo’lishi va uning salmog’i o’sdi.
Agar o’rta asrlar sivilizatsiyasiga o’tish davrida natural xo’jalik yetakchi bo’lsa (bozor munosabatlarida antik davrga qaraganda orqaga qaytdi) keyin bozor chegaralari tez kengaydi. Industrial sivilizatsiyada esa ayriboshlov shaklini hukmron, natural munosabatlarni minimal darajaga keltirdi. Sotsialistik iqtisodiyotda bozor munosabatlari rejali-byurokratik apparatni aralashuvi bilan bozor infratuzulmasi-minimumga keltirdi.
Qiymat tuzulmasi dinamikasi amortizatsiya va moddiy sarflarni va ijtimoiy iste’mol kanallari (sog’liqni saqlash, bepul ta’lim, nafaqa va h.k.) orqali qayta taqsimlanadigan zaruriy mahsulotni qismini o’sishi bilan tavsiflanadi.
Sotsialistik variantda mahsulotni katta ashyo hajmi va mehnat haqini kamayishi bilan farq qiladi.