O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi

Birinchidan, (dastlab empirik, keyin abstakt) qurshab turgan dunyoni va o’z-o’zini – tuzilish qonunlari va dinamikasining qonuniyatlarini bilishda, bu bilish oxir-oqibatda fanlarni tarmoqlangan daraxtining mazmuni va avloddan-avlodga to’plangan bilimlarni amaliy faoliyatda ongli foydalanishning asosi bo’ldi. Amaliy faoliyatning natijalari bilimning haqiqiyligini muntazam tekshiradi, tuzatadi va to’ldiradi, bilimlarni to’plangan zahirasini boyitadi. Insonning ko’p ming yillik tarixi davomida yaratilgan butun sun’iy tabiat-bu faqatgina insoniyatning bilimi, aql va tafakkurining mahsuli xolos. Sun’iy tabiatga insoniyat mehnati bilan o’zgartirilgan tabiiy buyumlar, texnologik usullar, qurulgan ishlab chiqarish inshootlari, san’at asarlarigina emas, balki mahsulot va pul, birja va banklar, mulkchilik shakllari va bozor muassasalari, ijtimoiy va siyosiy tashkilotlar, davlat tashkilotlari va siyosiy tuzilmalar kiradi.
Inson bilimining birlamchiligini K.Marks ham tan olgan edi: tabiat mashinalarni ham, lokomotivlarni, temir yo’llarni ham, elektr telegrafni ham, selfaktorlarni va h. k. qurmaydi. Bularning barchasi-inson mehnatining mahsuli, inson irodasi bilan organlarga aylangan tabiat buyumi, tabiat ustidan hukmronlik qiladigan yoki tabiatda inson faoliyatidir. Bularning barchasi inson qo’li, inson miyasi organlari bilan yaratilgan, bilim kuchining buyumlashuvidir. (34.T46, ч2. c215)
Markscha maktab tomonidan qabul qilingan tarixni davrlashtirish asosiga K.Marksning boshqa qoidasi yotadi. Moddiy hayotning ishlab chiqarish usuli umuman hayotning ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy jarayonlarini belgilaydi. Lekin, odamlarning, ularni borlig’ini belgilamaydi, aksincha ularning ijtimoiy borlig’i ularning ongini belgilaydi. Jamiyatning moddiy ishlab chiqarish kuchlari o’z taraqqiyotining m’alum bosqichida mavjud ishlab chiqarish bosqichlari bilan qarama-qarshilikka kirishadi. Iqtisodiy asoslarning o’zgarishi bilan butun ulkan ustqurmada u yoki bu darajada tez to’ntarish yuz beradi. (o’sha joyda. T. 13. c7) Yerdan moddiy ne’matlarni ishlab chiqarishga ustuvorlik beriladi. Ma’naviy qayta ishlab chiqarishga bo’ysunuvchi, passiv vazifa ajratiladi.