O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

TILLARDA MODAL SHAKLLARNING YASALISHI

Modal shakllarning mavjudligi otlarning morfologik jihatdan o`ziga xos muhim belgilaridan biridir. Modal shakllar otdan anglashilgan ma`noga turli his-hayajon ma`nolarini qo`shadigan shakllardir. Modal shakllar yordamida lug`aviy ma`noga qo`shimcha ravishda erkalash, kichraytirish, hurmat kabi modal ma`nolar hosil bo`ladi.Otlarning modal shakllari maxsus modal ma`no hosil qiluvchi qo`shimchalar va so`zlarni qo`shish bilan hosil bo`ladi.

Modal ma`no hosil qiluvchi qo`shimchalar yordamida kichraytirish -erkalash ma`nolaridagi otlar hosil bo`ladi. Shuning uchun bunday qo`shimchalar kichraytish- erkalash qo`shimchalari deyiladi.
Quyidagilar otlarning modal shaklini hosil qiluvchi kichraytish- erkalash qo`shimchalaridir:
1. - cha qo`shimcha. Otlarga qo`shilib predmetning kichikligini ifodalovchi modal shakl hosil qiladi: qushcha, kitobcha, qizcha. Ayrim so`zlar tarkibida bu shakl kichraytish ma`nosini ifodalamaydi. Chunki, - cha qo`shimchasi ravish yasovchi: o`zbekcha, ko`kcha so`zlaridagi -cha qo`shimchasi bilan shakldoshdir.
2. -choq, chak qo`shimchasi. Bu qo`shimcha kichraytish ma`nosidagi: qo`zichoq, toychoq, erkalash ma`nosidagi qo`zichoq (bolalarga nisbatan ishlatilganda ), kelinchak modal shakllarini hosil qiladi.
3. -loq qo`shimchasi. Kichraytish: qizaloq, erkalash: toyloq, bo`taloq (bolalarga nisbatan) modal shakllarini hosil qiladi.
4. -gina (-kina, - qina) qo`shimchasi. Erkalash, hurmatlash ma`nosidagi modal shakllar yasaydi: bolagina, qizgina, otaginam kabi.
Otlarning modal shakllari erkalash, hurmatlash ba`zan kesatish ma`nolarini ifodalovchi so`zlarni kishi ismlariga qo`shish natijasida ham hosil bo`ladi. Bunday so`zlar alohida qo`llanilganda mustaqil ma`noli so`zlar bo`lib, kishi ismlariga qo`shilganda affikslashadi va modal ma`no hosil qiladi. Masalan jon: Azizjon, Ergashjon, xon: Dilbarxon, E`tiborxon, oy: Tursunoy, Naziraoy, niso: Xayriniso, Mehriniso, toy: Olimtoy kabi.
Shuningdek, ayrim modal shakl hosil qiluvchi vositalar hurmat va kesatish ma`nolarini ham ifodalaydi. Masalan, Poshsho ona, kelin poshsho kabi.
TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. Otlar qanday usullar bilan yasaladi?

2. Morfologik usul bilan qanday ma`noli otlar yasaladi?
3. Sintaktik usul bilan-chi?
4. Otlar tuzilishiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?
5. Qaysi shakllar otlarning modal shakllari hisoblanadi?