O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1.Frazeologizm nima ?Turg`un iboralar- chi?

2. Frazeologiya nimani o`rganadi ?
3. Turg`un iboralar so`z qo`shma so`z, so`z brikmasidan qanday farq qiladi?
4. Iboralar qaysi xususiyatlari bilan so`zga o`xshaydi ?
5. Frazeologizmlarning asosiy belgilarini ayting ?
6. frazeologizm (iboralar) turkumiga mansubligi jihatidan qanday turlarga bo`linadi.?
7. Iboralar sintaktik modeliga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?
8. Frazeologizmlarning semantik tasnifini ayting?
AMALIY MASHG`ULOT


13-Mashq. Ko`chiring. Matndagi iboralarni topib, tagiga chizing va ma`nosini ayting. 1. Bugun negadir jahli chiqqan, qovog`idan qor yog`ib keladi.(N.F.) Bunga hayron bo`lib yoqasini ushlaganlar ham ozmuncha emas edi.(M.Is)3. Bolalar nafasini icfhiga yutib unga tikilishdi.(Shuhrat). 4. Xayri bibiningf tarbuzi qo`ltig`idan tushdi. (S.A.)5. Ish ning o`zini bilguncha ko`zini bil. (Maqol). 6. Jahli chiqqannidan rangio`chib ketgan edi.(Sh. R.)7. Kabinetni ko`rib Saidaning og`zi ochilib qoldi (A.Q.)8. Hali bir hafta o`tsin, o`p kanbgizni bosib turing (A.Q.)8. Asqar akaning dami ichiga tushib ketdi.(N.F. )
Quyidagi iboralarning ma`nosini aytib bbering? Rixini yormoq xamirdan qil sug`urganday, hafsalasi pir bo`lmoq, tomdan tarasha tushganday, joni uzilmoq, ay roni achimaydi, yuragi qinidan chiqib ketdi, ko`z alaytirmoq.

LUG`ATSHUNOSLIK

19s LUG`ATSHUNOSLIK (LEKSIKOGRAFIYA) HAQIDA TUSHUNCHA

Lug`at tuzish ishi bilan shug`ullanuvchi leksikologiyaning bir sohasi lug`atshunoslik (leksikografiya) deyiladi. Bu soha o`zbek tilining lug`at tarkibiga kiruvchi so`zlar, iboralar, maqol va matallaar, hikmatli so`zlarni yozma shaklda alfavit tartibida joylashtirib, maxsus kitoblarni tuzish haqidagi talimotdir.

20s LUG`ATLAR VA ULARNING TURLARI

Lug`atlar avvalo, ikki turga bo`linadi; 1) qomusiy lug`atlar, 2)lingvistik (yoki filologik) lug`atlar.
Qomusiy lug`atlar. Bunday lug`atlarning farqlovchi belgilari. Qomusiy lug`atlarning sohasi so`z emas, balki ular bildirgan narsalar, tarixiy shaxslar, jug`rofiy nomlar haqida ma`lumot beriladi.
Qomusiy lugt`atlar ham ikki xil 1) umumiy lugatlar; O`zbekiston Respublikasi qomusi, Toshkent, 14 tomdan iborat “ O`zbek sovet ensiklopediyasi ” kabi; 2) maxsus lug`atlar “ Tibbiyot qomusi”,”Til qomusi”, S.Ibrohimov ”Farg`ona shevalarining kasb -hunar” leksikasi(Toshkent, 1956) va boshqalar.
Lingvistik lug`atlar. Bunday lug`atlarning farqlovchi belgilari.So`zlik shu tilning barcha lug`aviy birliklarini (leksik, frazeologik) o`z ichiga oladi va ularning ma`nosi, grammatik va boshqa xususiyatlari haqida ma`lumot beradi. So`zlik barcha so`z turkumlaridan bo`ladi.
Lingvistik lug`atlar lug`aviy birliklarining necha tillardan olinishiga ko`ra ikki turga bo`linadi.
1)bir tilli ( o`z til ) lug`atlari, 2) ikki tilli(tarjima) lug`atlari.
Bir tilli (o`z til ) lingvistik lug`atlarda so`z va iboralar bir tilda (masalan, o`zbek tilida) izohlanadi. Bunday lug`atlar ham ikki xil ko`rinishda ega. 1) umumiy lug`atlar : izohli lug`at , imlo lug`at, morfemik lug`at va boshqalar.
Masalan: “O`zbek tilining izohli lug`at” 1-11qism, (Toshkent,1992 yil) “O`zbek tilining imlo lug`at” Toshkent,1998 y.(Tuzuvchilar E.D. Panasenko, E.AA. Umarov ), morfem lug`at (A. Gulomov, A. N. Tixonov ). R. Qo`ng`irov, Toshkent, 1977; 2) Maxsus lug`atlar : sinonimlar lug`ati omonimlar lug`ati, antonimlar lug`atlar, dialektologik lug`at, terminologik lug`at, ters lug`at chastotali lug`at, orfoepik lug`at etimologik lug`at, toponimlar lug`ati, ismlar lug`ati, o`zlashma so`zlar lug`ati, frazeologik lug`at va boshqalar.
Misollar, “O`zbek tili sinonimlarining izohli lug`ati(A. Hojiev,Toshkent, 1974 ) ”O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati “ (Sh. Rahmatullaev ,Toshkent, 1978). O`zbek tili antonimlarining izohi lug`ati, SH Rahmatulladv, N. Mamatov, R. SHukurov, Toshkent 198 ), “O`zbek ismlari”(E. Begmatov, Toshkent, ) va boshqalar.2) ikki tili (tarjima) lug`atlariga bir tilning lug`aviy birligiga boshqa tilning ma`no jihatdan to`g`ri keladigan ekvivalenti beriladi, o`zga tilning lug`aviy birligi tarjima etiladi va ular quyidagi turlarga bo`linadi.
1) ikki tilli lug`atlar, 2) uch tilli va ko`p tilli lug`atlar, Masalan, o`zbekcha- ruscha lug`at, o`zbekcha- inglizcha lug`at.
Ruscha-o`zbekcha lug`at (A. K. Borovkov tahriri besh tomli, Moskva, 1950-1955), o`zbekcha- ruscha lug`at (S. F. Akobirov, Z.M. Ma`rufov, A. T. Xo`jaxonov, Moskva, 1959) va boshqalar.