O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR

1. Leksika nima ? Leksikologiya nimani o`rgatadi ?
2. Leksikologiyaning qanday sohalari bor ?
3. So`zni va uning ma`nosini qanday izohlaysiz ?
4. So`z qanday vazifalarni bajaradi ?
5. Bir va ko`p ma`nolilik hodisasi nima ?
6. So`zning o`z ma`nosi va ko`chma ma`nosini qanday tushunasiz ?
7. O`zbek tilida soz ma`nolari qanday usullar bilan ko`chadi.?
8. So`zlar shakl va ma`no munosabatlariga ko`ra qanday turlarga bo`linadi ?
9. Omonimiya hodisasi nima va uning qanday tillari bor ?
10. Sinonim nima ? qanday turlari bor ?
11. Antonimchi? nima uchun ishlatikladi?
12. Tarixiy jihatdan o`zbek tili leksikasi qanday qatlamlardan iborat.
13. Umumxalq leksikasi va dialektal leksika nima?
14. Kasb -hunar leksikasiga qanday so`zlar kiradi?
15. Atamalar va uni o`rganuvchi talimot haqida tushuncga bering?
16. Emotsional- ekspressiv leksika deganda nimani tushunasiz?
17.Uslubiy jihatdan o`zbek tili leksikasi qanday turlarga bo`linadi?
AMALIY MASHQLAR

2 -mashq. O`qing. Keltirilgan gaplarda ajratib ko`rsa tilgan so`zlarning leksik va grammatik ma`nolarini ayting.

1. Farzanfd guldir ona bir bo`ston.
Shuning uchun olam guliston
(H.O.)
2. Sizsiz kelajak yo`q, siz axir xalqning
Ming yillik ko`rajak qarog`imizsiz.
(G.G.)
3 - mashq. Qorlarni ko`chiring. O`z (to`g`ri) va ko`chmada qo`llangan so`zlarni aniq lab, ikki ustinga ajratib yozing.
1. Oltin bu vodiylar- jon O`zbekiston.
Ajdodlar mardona rufhi senga yor.
(A.O.)
2. Oltin qafas ichra qizil gul bitsa,
Bulbulga tikondek oshyon bo`lmas emish
(A.N.)
3. Bug`doyning oltin Boshoqlari shitirlaydi.
4. Laylak qor qalinlashib ketdi odamlar qalinlashib ketdi.

4- mashq. Turli ma`nolarda ishlatilgan yer, qosh, til bosh (ko`p ma`noli) so`zlarning ma`nolarini tushuntirib bering. 1. yer o`z o`qi atrofida aylanadi.

2.Yer haydasang kuz hayda, kuz haydamasang yuz hayda (Maqol). 3. Poyoni yo`q ona yer va zangori Dnepr ko`rinib tursin menga (T.Shevchenko). 4. Yer yuzidan teroristlarni yo`qotaylik (Gazetadan). 5. Qosh qo`yaman deb, ko`z chiqarar. (Maqol). 6. Mening yorim qalam qosh (Ashuladan). 7. Yegarda qo`yilbdi naqshodor qosh. 8. Til -nutq a`zosi. 9. Til o`zaro aloqa vositasidir. 10. Ular qaytishda bir til tutibKelishdi. 11. Ko`rdingki osh- ko`tarma bosh (Maqol). Kampirimga yo`ldjsh, etim go`dakligimda bosh bo`ladi bu q izim. (O)
5- mashq. Matndabgi omonim so`z larni aniqlang, ma`nolarinbi izohlang.
1. Seni ko`nglim shishasi g`am toshibdin,
Qon siroyar qildi icfhi toshibbdin
Qorqaram sen ham bvafosibzlar bikin
Bo`lmagaysan ichi kufri toshidin.

2. Dibaro, tishtim ilikdin tilamen
Sendan o`zga ne jahonda tilamen,
Gar raqibin tushsa mening qo`lima,
Orqasidin tasmalar ko`p tilamen.

3. Gar cha quritmas ko`zimning yoshibni,
Naq uzun qilsun ul oyning yoshini
Yig`lama ko`p bu fvujuding ishq o`ti
Ne qurug`in qo`yg`isi , ne yoshini
(Lutfiy)
6-mashq. Ot, soch, qo`y, or, ot, qir q so`z larning omonimlariga misollar toping.
7- mashq. Qo`yidagi matnni o`qi ng, sinonimlarni aniqlang 1. Otabek tovush egasini tanidi. (A.Q.) 2.O`g`lima o`xshaydi ovozing sani (Dostondan).
3. Qalb sadosi bo`lib yangrar qo`limda,
Uxlab orom olsin sevikli yorim..
4. Vatanda yangrasa Halima sasi
Gulzorda bulbulning kelar havasi.
5. Jaffhonda, fdunyoda, olamda men yolg`iz emas, do`ztlar,
Jigarbandi qarindoshu yaqin, xeshi taborim bor
8- mashq. Qo`yidafgi sinonimiya qatorlarini ko`chiring va bosh so`z (doninanta ) ni aniqlangf sinonimlarning ustiga qaysi tilda xosligini (o`zbekcha, toj-tojikcha) tarzida yozib qo`ying.
Osmon- falak- ko`k -gardun- koyinot- quyosh- oftob- kun, yurak- qalb- dil, kishi -inson- odam, bafhor- ko`klam, ilm-bilim, misol-fakt, payt- mavrid- vaqt.
9- mashq. To`g`ri, aqilli, tinch, qalim oson, yaxshi, oq, mard, uzun, rost, botir, keksa, yo`g`on, qish so`zlarida antonim toping va ular ishtirokida gan tuzing.
10- mashq. Berilgan so`zlarni qaysi mansubligfini aniqlang
.Ota, bola, padar, volida, qiz, do`st, ulug`, barg, yaproq, oltin, tillo, uy, xona, insho, alomat, belgi, muallim, maorif, konsert, teatr Fonetika, morologiya, hosil, hokim, sodiq.
10 -mashq. Ushbu dialektal so`zlarning adabiy tildagi sinonimini toping va ularning qaysi shevaga oyidligini aniqlang.
Mang`lay - inak, uvuz, halganchak, murit, checha, bo`g`irso q, taka, narvon, go`sala, tona, chakki, keli.
11-mashq. Keltirilgan so`zlarning qaysi kasb- hinarga qarashli ekanlifgini ayting. Charm, xfrom, stilka, mixdon, sirach, mixcho`p, dastgoh, obtarozi, ombir, charx, o`rmak, qilich, adarg`i dam.
12-mashq. Ushbu yiroq, yer qattiq. 2. quyosh qoraymas. 3. O`sga ketar qosh qoralar, daryo ketar tosh qolar. 4. Fonetika nutq tovushlarini o`rganadi.5. Qonun ustvorligini ta`minlaylik .6. Ko`za sindirgan asisu, suv keltirgan horman.