O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

Emotsional- ekpressiv vo`byoqdor so`zlar. So`zlovchining predmet, hodisa, umuman, borlig`dagi narsalarga nisbatan salbiy yoki ijobiy munosabatlarni ifodalovchi so`zlardir. Masalan, ayyor, mug`ombir, tulki, firibgar, tovlamachi sinonimiya qatoridagi fribgar, tovlamachi so`zlari nisbatan kuchli salbiy ma`no hozirlik belgisida; chiroyli, go`zal, pariro`y, sohibjamol sinonimiya qatoridagi pariruy, sohibjamol so`zlari kuchli ijobiy ma`no noziklikka ega. Shu xususiyatlariga ko`ra bo`g`dor so`zlar ikki turga 1) ijobiy ma`no nozikligiga ega bo`lgan so`zlar, 2) salbiy ma`no nozikligiga ega bo`lgan bo`yoqdor so`zlarga bo`linadi.
Ijobiy bo`yoqdor so`zlar; 1) yuqori, tantanavorlikbo`yog`iga ega bo`lgan so`zlar .Masalan: zukko, daho, siymo, avliyo, jonfido, hayratomiz, porloq, nuravshon, jannat, huzurbaxsh; 2) poyetik uslub uchun ishlatiladigan so`zlar; koshona, minora, jilvakor, fusunkor, oftobsiymo, hassos, og`ish, sayqal, malak, ajib, dilbar, didor, mohiroy, begim, kosagul, surur, gulbadan, mohichehra kabi.
Salbiy bo`yoqdor so`zlar; makkor, kazzob, satang, qo`shmachi, yalog`i, buzuq, fohisha, lan`ati, iflos, ig`vogar, muttaham, xotinboz, g`alamis, ma`lun, vaysaqi, murdor, o`laksa, tekinxo`r, boqimanda kabi va boshqalar.

16 s USLUBIY JIHATDAN O`ZBEK TILI LEKSIKASI.

So`zlarning qo`llanish doirasi, xususiyati va til vositalarining nutq turlariga ko`ra ajratilishi uslubiy leksika deyiladi. O`zbek tili tizimidagi leksik birliklarning nutqda tanlab ishlatilishi tilning sotsial hodisa, inson faoliyatining turli sohalari bilan bog`liq bo`lgan vazifalarga moslashganligi bilan izohlanadi.
Inson uchun hayotiy zarur narsalarni bildiradigan uslubiy bo`yog`i bo`lmagan so`zlar umum iste`mol so`zlar deyiladi; Masalan: uy, kishi, osh, non, tuz, bormoq, ketmoq, sen kabi.
O`zbek tili leksiyasidagi so`zlar uslubiy qo`llanishiga ko`ra ikki guruhga bo`linadi; 1) uslublararo betaraf leksika; 2) uslubiy xoslangan leksika.Nutq uslublarining barchasi uchun baravar ishlatiladigan va birorta uslubga xoslanmagan so`zlar.
Uslubiy betaraf leksika deyiladi. Masalan: osmon, er, dariyo, tosh, suv, non, osh, bosh, edi, keldi, gapirmoq, kulmoq, ichmoq, uxlamoq, va boshqalar.
Uslubiy xoslangan leksika.Nutqni birorta yoki ayrim -ayrim turlari uchun ishlatiladigan so`zlar uslubit xoslangan leksika deyiladi. Masalan, fonetika, artikulyatsiya, urg`u, sintaksema, leksema, teorema, vazn, radif, muxammas(ilmiy), maqol, sarlavha, zaribdor, jangovor, ulkan(publisistik) , fuqaro, qoida, qonun, modda, qaror, ariza, bildirish, xabarnoma, (axborot), nigoh, visol, xandon, murg`aq malak, pari, saman, munis, koshona, xirot, dilband, alhor, (badiiy) uslublarga xoslangan.
Uslubiy xoslangan leksika qo`llanishiga ko`ra ikki xil ;1) yozma nutq leksikasi, 2) og`zaki nutq leksikasi.Yozma nutq leksikasiga kitobiy uslub yoki badiiy, rasmiy, publisistik ilmiy uslublar riradi. Og`zaki nutq leksikasiga oddiy so`zlashuv uslubi kiradi va boshqalar.