O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

41, s. Unli tovushlar orfoepiyasi i unlisi: 1) til, bir, chit, bitta, sigir, tikka kabi so`zlarda qisqa talaffuz qilinadi; 2) q, g`, x kabi chuqur til orqa undoshlardan keyin kelganda i (ruscha ы) ga moyil til orqa tovush tarzida aytiladi: qir, qil, qiz, qizish, xirmon, xiron, sag`ir, yag`ir; 3) ilmoq, ilm, iliktr, ilhom, pirim, murshiq, ahil, saxiy, yozgi, SHokir, litr kabi so`zlarda nislatan cho`ziqroq aytiladi va u tovushidan oldin masalan, ziyrak, biyron, tiyin kabi so`zlarda cho`ziq aytiladi (zi- rak, bi-ron, ti-n).
u unlisi:1) butun, tutun, kuch, uch, uz, uchqun, usul kabi so`zlarda qisqa aytiladi:
2) tuyg`un, Uyg`un (taxallus) uyg`ur, o`quv, jur`at, surat kabi so`zlarda nisbatan cho`ziqroq talaffuz qilinadi:
3) ko`p bo`g`inli so`zlarning ikkinchi , uchunchi bo`g`ilarida :uskina, ustun, uzim, uzuk, tuzim, tunika, tushincha, huzur (yozilishi): uskuna, ustun, uzum, uzuk, tuzum, tunika,tushuncha, huzur:
4) ba`zi so`zlarning ikkinchi bo`g`inida u unlisi i unlisi bilan barabar qo`llanaveradi, lekin yozuvda u unlisining o`zi yoziladi: sovin \\ sovun, gurich\\gurunch, dovil \\ dovul, durkin\ durkun kabi:
o` unlisi 1) to`r, zor, bor, g`or, yo`l kabi bir bo`ginli, cho`loq, mo`yna, olxo`ri kabi ikki va ko`p bo`g`inli so`zlarda qisqa talaffuz etiladi;
2) ayrim bir bo`g`inli takroriy so`zlarning birinchi qismiga; mo`-l, ko`-l, ko`-p, sho`-x, to`-q (yozilishi: mo`l. ko`l, ko`r, ko`p, sho`x, to`q), ikki bo`g`inli lo`: nda(lo`nda) zo:rg`a(zo`rga`) kabi so`zlarning birinchi bo`g`inida cho`ziq aytiladi:
a unlisi: 1) ayt, ayb, alam, azamat, dala, qala, dard, paykal kabi so`zlarda a unlisi yumshoq aytiladi: 2) q, x, g` kabi til orqa undoshlar yonma-yon kelganda a unlisi qattiq talaffuz qilinadi: 3) anor, qanor, faol, bahor, nahor kabi so`zlarda a unlisi o tarzida aytiladi:
o unlisi: 1) oybarchin, ohak, oy, oz, ol, omon, olcha kabi so`zlarning birinchi bo`g`inga o unlisi quyi keng, qisqa lablanmagan tovush tarzida aytiladi: 2) davo, rabo, zabol, zebo, aslo, shifo, ato kabi so`zlarning ikkinchi bo`g`inida o unlisi bir oz cho`ziq talaffuz qilinadi va boshqalar.
Ayrim undoshlar orfoepiyasi. b undoshi ba`zi so`zlarda sirg`aluvchi v kabi aytiladi; morboz bo`danaboz, shohboz> shovvoz:
v unlisi; o`zbekcha so`zlarda ikki lab orasida hosil bo`ladi va jarangli talaffuz qilinadi: navbog`, novot, sov, saylov ; ruscha- baynalminal so`zlarda v undosi f tarzida aytiladi: vistavka, aftomat, aftolafka, aftir kabi
Sirg`aluvchi j undoshi tojikcha va baynalminal so`zlarda aynan talaffuz qilinadi; jiyda, jurnal, ajdar, juyri, buyujet kabi;
ng harf birikmasi: 1) ong, tong, so`ng, keng, ming, lang, ko`ngil, singil kabi holatda bir tovush (burun tovushi) sifatida aytiladi;
2) tangens , kotangenis, shanga, kongress kabi o`zlashgan so`zlarda n va g undoshlari alohida talaffuz qilinadi.
x va h undoshlari hosil bo`lish o`rniga ko`ra ikki xil tovush bo`lsa-da, ba`zan og`zaki nutqda bir xil aytilishini kuzatiladi. Bu esa so`zlarning ma`nosini buzishga olib keladi: xol (yuzdagi xol), hol (ahvol), xush(yaxshi), push (sezgi), xolsiz (xoli yo`q), holsiz (majolsiz).