O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. Bir bosh bo`lakli gaplarni qanday tushunasiz?

2. Bir bosh bo`lakli gaplarning qanday turlari bor?
3. Egasi topilar gaplar qaysilar ?
4. Shaxsi aniq, shasi noaniq, shaxsi umumlashgan gaplar qanday ifodalanadi?
5. Kesimi topilmaydigan gaplar qaysilar?
6. To`liq va to`liqsiz gaplarni ayting?


AMALIY MASHQLAR
55-mashq. Bir bosh bo`lakli gaplarning turlarini aniqlang .
1. Yaxshini maqtaydilar, yomonni uyaltiradilar. (Maqol)2. Kech kuz. Bu ishlarning bajarish mumkin. 3 avval o`yla, keyin so`yla (maqol).4. Paaxta yig`im- terimiga puxta tayorgarlik ko`rildi.5. S og` yufray desang ozoda bo`l (maqol). 6. Etti o`lchab bir kes.(Maqol) 7. Oyni etak bilan yopib bo`lmaydi .(Maqol). 8. Chappar urib gullagan bo`g`in, o`par edim vatan tuprog`in.
9. Izzat tilasang ko`p dema,
Sihat tilasang ko`p ema

84 -s QO`SHMA GAP


QO`SHMA GAP HAQIDA MA`LUMOT

Mazmun va grammatik jihatdan turli vositalar yordami bilan o`zaro birikib, ohang butunligiga ega bo`lgan yaxlit bir tushuncha ifodolovchi ikki va undan ortiq sodda gaplardan tuzilgan gaplar qo`shma gaplar deyiladi.

Qo`shma gaplarning grammatik asosi ikki va undan ortiq gaplar bo`lib, uning tarkibidagi qismlar mazmuniga ko`ra o`zaro birikib bir butunlikni hosil qiladi. Masalan: Vatanni sev, tuprog`ini o`p. Qadrdondir har qarich eri. (O.) Bu qo`shma gap tarkibida (sev, o`p, qadrdondir, eri ) grammatik asoslar bo`lib, ular o`zaro ohang yoedamida birikkan. Har gulning o`z hidi va chiroyi bo`lganidek, har bir xalqning o`ziga xos urf odati madaniyati bo`ladi. (gazetadan). Bu qo`shma gap tarkibida (hidi va chiroyi bo`lganidek, urf-odat, madaniyati bo`ladi) grammatik asoslari bo`lib, unga qiyoslash, chog`ishtirish munosabati ifodalangan.
Qo`shma gap qismlari o`zaro yordamchi so`zlar (bog`lovchilar, ko`makchilar, yuklamalar) bog`lovchi vazifasidagi so`zlar, turli qo`shimchalar, ohang orqali bog`lanadi. Misollarni qiyoslaylik: 1). Bahor keldi, gullar ochldi. 2). Bahor keldi va gullar ochildi. 3). Bahor kelishi bilan gullar ochildi.4). Bahor kelgach, gullar ochildi. 5). Bahor keldi-yu, gullar ochildi.Bu gaplarning birinchisi ohang orqali, ikkinchisi bog`lovchi, ichinchinsi ko`makchi,to`rtinchisi gach qo`shimchasi, beshinchisi yuklama orqali bog`langan .Shu xususiyatlariga ko`ra qo`shma gaplar quyidagi turlarga bo`linadi: Oddiy qo`shma gap, murakkab qo`shma gap.