O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

GAPNING TUZILISHIGA KO`RA
TURLARI JADVALI

№	Predikativ markazlarning miqdoriga ko`ra	Bosh bo`laklarning ishtirokiga ko`ra	Ikkinchi darajali bo`laklar-ning ishtirokiga ko`ra	Zaruriy bo`laklar ishtirok etmasligiga ko`ra	Bo`laklarga bo`linish-bo`linmasligiga ko`ra
1.	Sodda gap	Bir bosh bo`lakli gap	Yig`iq gap	To`liq gap	Bo`laklarga bo`linadidan gaplar
2.	Qo`shma gap	Ikki bosh bo`lakli gap	Yoyiq gap	To`liqsiz gap	Bo`laklarga bo`linmaydigan gaplar (so`z -gaplar)

TAKRORLASH UCHUN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

1. 
   S o`z birikmasi va uning turlarini ayting
   
2. 
   Gapni ta`riflang? Gap boshqa sintaktik birliklardan qaysi xususiyatiga ko`ra farq qiladi?
   
3. 
   Gap ifoda maqsadiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?
   
4. 
   Gapning grammatik asosi deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Gaplar tuzilishiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?
   
6. 
   Gapning grammatik asosini qaysi bo`laklar tashkil etadi?
   
7. 
   Gaplar tarkibiga ko`ra qanday turlarga bi`linadi?
   
8. 
   Sodda gap bilan qo`shma gapning qanday farqi bor?
   

AMALIY MASHQLAR
So`z birikmasini tahlil qilish tarti bi va unga namuna

1.Birikmani aniqlash.

2.Hosil bo`lish usuli ko`rsatish (moslashuvf, boshqaruv, bitishuv).
3. Hikim so`zning qanday sintaktik vazifa bajarganligiga ko`ra turini aniqlash.
4. So`z birikmasining tuzilishiga ko`ra turini aniqlash.
5. So`z birikmasining tuzilishiga ko`ra turlarini aniqlash. (Sodda yoki murak kab) Masalan: Bo`riboy daladagi ishlarining borishini to`liq tushuntirib beradi.(Gazetadan). 1) fdaladagi ishlar bitishuv, otli (hokim so`z- ot), aniqlovchili (tobe so`z aniqlovchi vazifasida )sodda.
2) ishlarning borishi- moslashuv, sodda 3)borishini tushuntirib berdi- boshqaruv, fe`lli (hokim so`z fe`l to`ldiruvchili (tobe so`z- to`ldiruvchi vazifasida), sodda 4) to`liq tushuntirib berdi- bitishuv, fe`lli (hokim so`z- fe`l), holli (tobe so`z ravish holi vazifasida) sodda
45-mashq. O`qing, ushbu keltirilgan gaplardagi so`zlarning o`zaro qanday bog`lanish va uning turlarini ayting.
1. Keyingi o`n yillikda biz qo`lga kiritgan eng buyuk muvaffaqiyat mustaqillik. (Gazetadan)2. Oltinsoy tongi naqadar go`zal (Sh. R.)3. Talabalar berilgan topshiriqlarni hamma bajarib kelganligidan aytishdi.4. Fakul`tet dekani shanbbalikka chiqishni aytdi. 5. O`zbekiston sportchilari olimpiada o`yinlarida katta g`alabani qo`lga kiritdilar (Gazetadan). 6. Ochil bvujudida hayajonli titroq bilan deraza oldiga keldi(P.Q.) Daraxtlarning uchlari asta qimirlaydi (O.)8. O`zbbekiston Respublikasi mustaqillik yillarida yuz yillarga teng g`alabalarga erishdi.


79 s. GAP BO`LAKLARI

Gap tarkibini tashkil etuvchi bo`laklar gap bo`laklari deyiladi. Gap bo`laklari: bosh bo`laklar va ikkinchi darajali bo`laklardan iborat.

Gapning grammatik asosini tashkil etuvchi va predikativ markaz hosil qiladigan bo`laklar bosh bo`laklar deyiladi.
Gapda bosh bo`laklarning mazmunini to`ldirib, aniqlab keladigan bo`laklar ikkinchi darajali bo`laklar deyiladi. Bosh bo`laklar ega va kesimdan , ikkinchi darajali bo`laklar to`ldirubchi, aniqlobvchi, holdan iborat.