O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi toshkent viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

Professional o‘zini o‘zi takomillashtirish - o‘z darajasini oshirishning ongli, maqsadli jarayoni kasbiy kompetentsiya ijtimoiy talablarga, kasbiy faoliyat shartlariga va o‘z rivojlanish dasturiga muvofiq kasbiy ahamiyatga ega bo‘lgan fazilatlarni rivojlantirish.
Bu jarayon professionallikning mavjud darajasi (“Men haqiqiy mutaxassisman”) va uning xayoliy holati (“Men ideal mutaxassisman”) o‘rtasidagi ichki ziddiyatlarni doimiy ravishda bartaraf etishning psixologik mexanizmiga asoslanadi.
Bo‘lajak mutaxassisning kasbiy o‘zini-o‘zi takomillashtirish ikkita o‘zaro bog‘liq shaklda - o‘z-o‘zini tarbiyalash va o‘z-o‘zini tarbiyalashda amalga oshiriladi. Asosiy tarkib o‘z-o‘zini tarbiyalash talabaning kerakli kasbiy malaka darajasiga erishish uchun bilim, ko‘nikma va malakalarini oshirishdir. O‘z-o‘zini tarbiyalash- o‘quvchining o‘zida tizimli shakllangan va rivojlanayotgan faol maqsadli faoliyati ijobiy fazilatlar va salbiyni yo‘q qiling.
Shaxsning o‘z-o‘zini tarbiyalashga tayyorligini ushbu jarayonni tubdan amalga oshirishni kafolatlaydigan ichki sharoitlarning sintezi sifatida hisobga olsak, to‘rtta narsa mavjud. muhim elementlar(V. Buryakning so‘zlariga ko‘ra):
1) yaxlit hissiy-shaxsiy apparat (o‘z-o‘zini takomillashtirishga bo‘lgan ichki ehtiyoj, shaxsiy qadriyatlar, hissiy-irodaviy mexanizm, umumiy aqliy qobiliyatlar va boshqalar);
2) shaxs o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va o‘z-o‘zini tarbiyalash ko‘nikmalari tizimi (ilmiy tushunchalarning to‘liqligi va chuqurligi, ular o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, ilmiy tushunchalarni ob'ektiv haqiqat bilan bog‘lash qobiliyati, bilimning ko‘rinishini tushunish va zarurat. tizimli bilimlar orqali ularni oydinlashtirish va hokazo);
3) ijtimoiy ma'lumotlarning asosiy manbalari, xususan, kitoblar, bibliografik tizimlar, avtomatlashtirilgan axborot qidirish vositalari, radio, televidenie, ixtisoslashtirilgan ma'ruzalar bilan malakali ishlash ko‘nikmalari va ko‘nikmalari (katta hajmdagi ma'lumotlarda harakat qilish, asosiy narsani tanlash qobiliyati). , yozib oling va hokazo.) );
4) tashkiliy va boshqaruv qobiliyatlari va qobiliyatlari tizimi (o‘z-o‘zini tarbiyalash vazifalarini qo‘yish va hal qilish, ishingizni rejalashtirish, turli mas'uliyatlarga vaqt ajratish, faoliyat uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, o‘z-o‘zini nazorat qilish, o‘z-o‘zini tahlil qilish). o‘z-o‘zini faollik natijalari va tabiati).
Universitetning pedagogik jarayonida V. Buryak talabalarning o‘z-o‘zini tarbiyalashga tayyorgarligining uch darajasini ajratadi.
Yoniq Kirish darajasi talabalarning o‘z-o‘zini tarbiyalash motivlari asosan stixiyali. Ular o‘z-o‘zini tarbiyalashga bo‘lgan shaxsiy ehtiyojlarni jamoat manfaatlari bilan bog‘lamaydilar. ning bilimi akademik fanlar izolyatsiya qilingan xarakterga ega. Ko‘pincha o‘quvchilar turli ilmiy tushunchalar o‘rtasidagi predmet ichidagi aloqalarni ham ko‘rmaydilar. Axborot manbalari bilan ishlash qobiliyati tizimlashtirilmagan, ayrim o`quvchilar ulardan umuman foydalanmaydilar. Bu darajada talabalar mustaqil ravishda o‘z-o‘zini tarbiyalashni qanday tashkil qilishni bilmaydilar, lekin faqat ma'lum bir tarzda o‘qituvchilarning ko‘rsatmalari va tavsiyalariga vijdonan amal qilishlari mumkin.
Uchun o‘rta daraja o‘z-o‘zini tarbiyalash uchun mustaqil ravishda maqsadlar qo‘yish va ularni samarali bajarishni o‘rganish istagi xarakterlidir. Talabalar o‘z-o‘zini tarbiyalashni jamiyat manfaatlari bilan bog‘lash zarurligini tushunishadi, lekin ular har doim ham tegishli maqsadni qanday aniq shakllantirishni bilishmaydi. ning bilimi akademik fanlar tizimlashtirilgan, ammo fanlararo aloqalar har doim ham aniq tushunilmaydi. Talabalar asosiy ma'lumot manbalari bilan qanday ishlashni bilishadi, lekin ularni o‘z-o‘zini ta'lim faoliyatida har doim ham to‘g‘ri qo‘llash mumkin emas. Ular o‘z-o‘zini tarbiyalash jarayonini mustaqil ravishda tashkil etish va uni oqilona rejalashtirishga qodir.
Uchun yuqori daraja shaxsni chuqur anglash, o‘z-o‘zini tarbiyalashda ijtimoiy ahamiyatga ega maqsadlarga rahbarlik qilish zarurati, aniq shakllantirish qobiliyati va ularga maqbul yo‘llar bilan erishish istagi bilan tavsiflanadi. Shaxs haqidagi bilimlar yaxlitdir. Ular fanda fanlararo va fanlararo aloqalarning mavjudligini chuqur tushunishga asoslanadi. O‘z-o‘zini tarbiyalashning har bir sub'ekti o‘z faoliyatida turli xil ma'lumotlar manbalarini oqilona qo‘llashga qodir ilmiy asos o‘z-o‘zini tarbiyalash jarayonini rejalashtirishdan g‘oyalarni amalga oshirish va olingan natijalarni o‘z-o‘zini nazorat qilishgacha optimal boshqarish.
Pedagogik jarayonning samaradorligi o‘qituvchilarning o‘quvchilarning o‘zini o‘zi tarbiyalashini pedagogik jihatdan malakali boshqarish qobiliyatiga, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini tarbiyalashga tayyorligiga va tegishli vositalarga bog‘liq. Tushunish uchun pedagogik boshqaruv, har bir o‘qituvchi quyidagi qobiliyat va bilimlarga ega bo‘lishi kerak: faol bo‘lish, ijodiy shaxs, o‘z-o‘zini tarbiyalashning qat'iy tarafdori, o‘quvchilarni tarbiyalashga qodir yuqori daraja o‘z-o‘zini tarbiyalashga tayyorlik; o‘quvchilarning o‘quv va o‘z-o‘zini tarbiyalash faoliyatini boshqarishning psixologik-pedagogik asoslarini, shuningdek, shaxsning o‘z-o‘zini tarbiyalash predmetini bilish; yaxlit pedagogik jarayonni malakali loyihalash, o‘quvchilarning o‘z-o‘zini tarbiyalash faolligini maksimal darajada oshirish va uni samarali amalga oshirish; amalga oshirishni boshqarish ko‘nikmalariga ega o‘qitish amaliyoti ta'limdan o‘z-o‘zini tarbiyalashga o‘tishni va o‘quvchilarning o‘z-o‘zini tarbiyalashga tayyorlik darajasini oshirishni ta'minlaydigan yaxlit vositalar tizimi.
Inson ba'zida ongsiz ravishda yaxshilanadi. Ongsiz o‘z-o‘zini tarbiyalash odatda epizodik xususiyatga ega bo‘lib, aniq reja va batafsil dastursiz amalga oshiriladi va uning samaradorligini pasaytiradi.
Sezilarli darajada yuqori samaradorlik bilan tavsiflanadi qasddan o‘z-o‘zini tarbiyalash. O‘z-o‘zini tarbiyalash ongli va kasbiy yo‘naltirilgan bo‘lishi uchun, bo‘lajak mutaxassis tanlagan kasbiga mosligini his qilishi, baholashi kerak. Bunda muhim rol o‘ynaydi ta'lim muassasasi... Bo‘lajak mutaxassislarning o‘z-o‘zini tarbiyalashini tashkil etishda uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: shaxsni har tomonlama rivojlantirish uchun o‘z-o‘zini tarbiyalash jarayonining mazmuni va dolzarbligini tushuntirish; o‘zini adekvat baholash qobiliyatini tarbiyalash; o‘z-o‘zini tarbiyalash bo‘yicha maslahat, tavsiyalar bera oladigan kattalar bilan hamkorlik qilishga tayyorlikni tarbiyalash.
O‘z-o‘zini tarbiyalash uzoq jarayon bo‘lib, bir necha bosqichlardan o‘tadi: o‘z-o‘zini bilish, rejalashtirish, rejani (dasturni) amalga oshirish, nazorat qilish va tartibga solish.
1. O‘z-o‘zini bilish. Bu bosqichda o`quvchi o`z qobiliyat va imkoniyatlarini, rivojlanish darajasini ko`rsatadi. O‘z-o‘zini bilish quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:
Ta'lim faoliyati sharoitida ijtimoiy-psixologik munosabatlar tizimida o‘zini o‘zi bilishi va bu faoliyat ko‘rsatadigan talablar;
O‘z-o‘zini kuzatish, harakatlar, xatti-harakatlar, faoliyat natijalarini o‘z-o‘zini tahlil qilish orqali amalga oshiriladigan malaka va shaxsiy fazilatlar darajasini o‘z-o‘zini bilish;
O‘ziga qaratilgan bayonotlarni tanqidiy tahlil qilish, turli faoliyat sharoitida o‘zini o‘zi tekshirish;
O‘z-o‘zini baholash, bu bo‘lajak mutaxassisning o‘z yutuq va kamchiliklariga tanqidiy munosabatini ta'minlaydigan mavjud bilim, ko‘nikma, shaxsiy xususiyatlarni belgilangan talablar bilan taqqoslashga asoslangan.
O‘z-o‘zini bilish va o‘z-o‘zini hurmat qilish asosida o‘z-o‘zini tarbiyalash zarurati to‘g‘risida qaror qabul qilinadi, kelajakda o‘z ustida ishlash uchun model yaratiladi.
O‘z-o‘zini bilish bosqichida o‘z-o‘zini kuzatish, introspektsiya va o‘z-o‘zini hurmat qilishdan foydalanish tavsiya etiladi.