O‘zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi t. Usmonxo‘jayev, M. Toirova

IIARAKATLI O‘YINLARNI BOLALAR YOSHIGA MOS HOLDA O‘TKAZISH
q Uch yashar bolalarning bilim doirasi tor bo‘ladi, diqqati doimo chalg‘ib turadi. Shuning uchun bolalarga oddiy va ular oson tushunadigan o‘yiniarni o‘rgatish kerak. Bunday o‘yinlarda qush va hayvonlar yoki ularning rasmlari, o‘yinchoqlar, ertaklardan foydalanilsa yaxshi bo‘ladi. Bu o'yinlar, albatta, mazmunli va ibratli bo‘lishi shart.
Bu yoshdagi bolalarni o‘yinlarga o‘rgatishda mashqlar katta ahamiyatga ega. Bunday o‘yinlarda mazmun bo‘lmaydi. Ularga oddiy topshiriqlar, masalan, bayroqni olib kelish, qo‘ng‘iroqchani jiringlatish, koptokka yetib olish kabi topshiriqlar beradilar. Harakatlar esa (yurish, yugurish va boshqalar) bolalarga tanish hamda qiynalmasdan bajaradigan bo‘lishi lozim.
Mazmuni bolalarga tanish bo‘lgan va harakatlarga singdirib yuborilgan 0‘yinlarni kichkintoylar juda qiziqib o‘ynaydilar. Bu esa kichkintoylarning harakat qobiliyatini rivojlantirish, ulami ochiq joyda to‘g‘ri yurishga o‘rgatishda katta ahamiyatga ega bo‘ladi, faollik va mustaqillikni tarbiyalashga yordam beradi.
To‘rt yashar bolalar bilim doirasining kengayishi va harakatida tajribalar ortishi bilan harakatli o'yinlarning mazmuni ham xilma-xil bo‘la boradi. Qush va hayvonlar harakatiga, transport turlariga, turli narsalarga taqlid qilib, bajarilgan harakatlar o‘yinlaming asosiy mazmunini tashkil etadi. O‘yinlarda bolalarga buyumlarni tanish, shaklini (kub, doira, kvadrat shaklini) eslab qolish bilan bog‘liq bo'lgan, topshiriqlar, ranglarni ajratish, tovushlami farq qilish kabi topshiriqlar bera boshlash kerak.
Ko‘pchilik harakatli o‘yinlar mazmunini kengaytirish va shartli vazifalar qo'yish lozim.
Bu yoshda harakatlami rivojlantirish uchun qo‘yiladigan o‘yin shartlari bilan bolalarning idrok etishida farq bo‘ladi. Asta-sekin bolaning vazifani bajarishga munosabati i. zgaiadi. Masalan, 3 yoshga qadam qo'ygan bolalar o‘yinda, k<> pmcha mas'uliyatsezmagan bo‘lsalar (masalan, bo‘ri bitta 1111 v > > 111111 u tadi, uni tutib olganidan keyin u bilan birga yugurib, o'ynab kctadi, boshqa quyonlarga esa e’tibor bermaydi), endi bolnlai o‘zlariga yuklatilgan vazifani tushunadigan bo‘ladilar (cndi bo‘ri quyonni tutib olgandan keyin uni to‘xtatadi, uyiga > • 11b kcladi, shundan keyin boshqa quyonlami tuta boshlaydi). O'yinda ko‘pincha tarbiyachi boshlovchi bo‘ladi.
O'ymdagi harakatlarning mazmuni bolalarga tushunarli vii qiziqarli bo'lishi juda muhim. Bu ularning faoliyatini iidiiradi, harakatlarga his-hayajon va jo‘shqinlik luig'ishlaydi.
l o'rt yoshga qadam qo‘ygan bolalar bilan o‘tkaziladigan u'ymlarda harakatlarni ancha murakkablashtirish (kubiklar ir in'a chiqish, ustida cho‘qqayib o‘tirish, undan tushish, stul laj'ida cmaklab yurish va h.k.) har xil harakatlami bir-biriga qo'shib bajarish kerak bo‘ladi (koptokni uzoqqa irg‘itib, > n qasidan quvib yetib olib kelish, chivinni tutish uchun irg‘ishlab akiash va h.k.). Bunday murakkab harakatli o‘yinlarda hlilirok ctgan bolalar bir-birlaridan o‘zishga harakat qiladilar.
Hu xildagi o‘yinlar hamisha ham birgalikda o‘ynaydigan o'yinlar hisoblanmaydi. Bu o‘yin mashqlarda, ayniqsa, ko'proq namoyon bo‘ladi.
Ko'pchilik bo‘lib, ashula aytib o‘ynaladigan o‘yinlar va qofiyali so'zlar jo‘rligida o‘ynaladigan o‘yinlar keng qo'llanadi. Bunday o‘yinlarda bolalarni hamjihatlikka va hai akatlarni birgalashib bajarishga erisha borish mumkin.