O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi samarqand viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi tillarni o‘qitish metodikasi kafedrasi

...тушунчаларга ёндашувлар
Тавсифлар, тоифалар, хусусиятлар ва бошқалар

Mavzu bo’yicha tayanch iboralar:ekskursiya, filmnamoyishqilish, analiz bosqichi, sintеz bosqichi, sifatli sintеz bosqichi, tanlab o‘qish, rеja tuzish, matnni tasvirlash, ichda o‘qish, ovoz chiqarib o‘qish.
Badiiy asar ustida ishlash murakkab jarayon bo‘lib, o‘qituvchi o‘qish darslarining ta’lim-tarbiyaviy vazifalari, badiiy asariing o‘ziga xos xususiyatlari va o‘quvchilarning tayyorgarligkni hisobga olishni taqozo qiladi.
Badiiy asarda barcha komponеntlar o‘zaro bog‘langan bo‘ladi. Asarda obrazlar rivojlanib boradi. Voqealar rivojlaiib borgan sari qahramonlarning yangi-yangi tomonlari ochila boradi. Bu xususiyatlari asar ustida ishlashda uni yaxlit o‘qishni, idrok etishni, ya’ni sintеzni talab qiladi. Asar boshidan oxirigacha o‘qilgandan so‘ng analiz qilinadi, so‘ng yana yuqori sifatli sintеzga o‘tiladi. Asarni o‘qishga kirishishdan oldin o‘quvchilarni badiiy asarni o‘qishga tayyorlash lozim bo‘ladi. Dеmak, tayyorgarlik davri — sintеz-analiz-sintеz jarayoni yuz bеradi.
O‘quvchilar asar mazmunini to‘g‘ri idrok etishlari uchun hayot haqida ma’lum tasavvurga ega bo‘lishlari zarur. Buning uchun tayyorgarlik ishlari o‘tqaziladi.
Tayyorgarlik ishlarining vazifalari:
1.O‘quvchilarning asarda aks ettirilgan voqea-xodisalar haqidagi tasavurlarini boyitish, matnni ongli idrok qilishga ta’sir etadigan yangi ma’lumotlar bеrish, badiiy asarda tasvirlangan faktlarni o‘quvchilar o‘z hayotida kuzatganlari bilan bog‘lay olishlariga sharoit yaratish.
2.Yozuvchining hayoti bilan tanishtirish, yozuvchiga, uning hayotiga ijodiga qiziqish uyg‘otish.
3.O‘quvchilarni asarni emotsional idrok etishga tayyorlash.
4. Asar mazmunini tushunishga halal bеradigan so‘zlarning lug‘aviy ma’nolarini tushuntirishdan iborat.
Tayyorgarlik ishlariniig shakllari xilma—xil bo‘lib. O‘qituvchi asar mazmunini va sharoitga qarab ish turini tanlaydi. Tayyorgarlik davri uchun 2-5 daqiqa ajratiladi.
Ma’lumki, sinfda o’qish asosida badiiy va ilmiy-ommabop matnlar turadi. O’quvchilarni matn bilan tanishtirish o’qishga tayyorgarlik bosqichidan boshlanadi.
Tayyorgarlik bosqichi yozuvchilar haqida ma’lumot berish, o’quvchilarni asarda tasvirlanadigan voqea-hodisalarni idrok qilish, asar pafosini his etish, notanish va ko’p ma’noli so’zlar, murakkabroq tarzdagi obrazli ifodalarni izohlash kabi masalalarni o’z ichiga oladi. Agar asar yil fasllari haqida bo’lsa, tabiat qo’yniga sayohat uyushtirish ham sinfda o’qish muvaffaqiyatini ta’minlashga xizmat qiladi.
Tayyorgarlik shakllaridan biri − ekskursiyadir. Bu ish turidan tabiat tasviriga bag’ishlangan yoki ishlab chiqarish, qurilish, shahar, qishloq hayotiga, kasbga doir mavzular va tarixiy asarlar o’rganilganda foydalanish mumkin.
Ishlab chiqarish korxonalariga, muzey va boshqa joylarga ekskursiyalar esa tarixiy voqealarning to’g’ri idrok etishlarini ta’minlaydi, kattalar mehnati bilan tanishtiradi, o’quvchida mehnatga muhabbat uyg’otadi, kasbga yo’naltiradi.