O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi samarqand viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi tillarni o‘qitish metodikasi kafedrasi

Bugin haqida tushuncha. Bir xavo zarbi bilan aytiladigan bir yeki bir necha tovush bugin deyiladi. Akustik (eshitilish) jixatdan bugin nutqning tovush parchasi bulib, unda bir tovush boshkalardan jarangliligi bilan ajralib turadi. Bunday tovushlar bugin xosil kiluvchi tovush xisoblanadi. Xar bir bugin tarkibida albatta bir unli tovush xisoblanadi. Suzning buginlarga ajralishi uning tarkibidagi unlilarning mikdoriga karab belgilanadi: lo-la, mak-tab, pax-ta-kor, o-i-la, kul-yez-ma, tong, syezd, start kabi.

Undoshlar esa bugin xosil kilmaydigan tovushlarga kiradi. Bugin xosil kilishda ular xar vakt unli bilan yenma-yen keladi yeki umuman katnashmaydi. Bugin tarkibida undoshlar mikdori turlicha buladi: barg, gramm, sent-ner, shark-shu-nos kabi.

Tuzilishi jixatidan buginning eng asosiy tiplari kuyidagicha:

1. 
   Bir unlidan iborat: o-ta, o-i-la, u-ki, a-ka, o-na, a-vi-a-si-ya kabi.
   
2. 
   Bir unli va bir undoshdan iborat. Bu tip buginlar:
   

a) unli va undoshdan tuziladi. Masalan: in-son, us-toz, ol-din, ab-jir kabi.

b) undosh va unlidan tuziladi: do-na, bo-la, ki-tob, zi-na, lo-la, do-ri-xo-na kabi.

3. 
   Bir unli va ikki undoshdan iborat. Bu tipdagi buginlar uch kurinishga ega:
   

a) undosh+unli+undosh, kuch, kosh, bosh, kul, bor, kel-mok, mak-tab, nav-bat kabi.

b) unli+ikki undosh, akl, ilm, erk, ont, be-akl.

v) ikki undosh+unli: fra-za, sta-kan, pla-ner, xro-ni-ka kabi.

4. 
   Bir unli va uch undoshdan iborat. Bu xil buginlar:
   

a) undosh+unli+ikki undoshdan: baxt, kirk, buoch, dard, da-raxt kabi.

b) ikki undosh+unli+undoshdan tuziladi: xlor, tras-sa, trak-tor, slet, stol kabi.

5. 
   Bir unli va turt undoshdan iborat. Bu tur buginlar:
   

a) ikki undosh+unli+ikki undoshdan: shtamp, shraft, trest, press, sport, stend.

b) undosh+unli+uch undosh yeki uch undosh+unli+undoshdan tashkil topadi: tekst, punkt, struk-tura, strel-ka, sklad, sklad, strep-to-sid kabi.

Turtinchi (ikkinchi turi) va beshinchi turdagi buginlar kupining rus tili orkali uzlashgan so’zlarda uchraydi.

Unli yeki undosh bilan tugashiga karab bugin ikki xil buladi:

1. 
   Ochik bugin.
   
2. 
   Yepik bugin
   

Ochik bugin unli bilan tugaydi yeki unlidan iborat buladi: ma-sa-la, o-ta, bo-la, o-i-la kabi.

Yepik bugin esa undosh bilan tugaydi: mak-tab, ki-tob, bo-la-lar, xam-kish-lok, Tosh-kent, gul-zor, ish-chan, bul-bul kabi.