O`zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi namangan viloyati pedagog kadrlarni qayta
Download 0,77 Mb. Pdf ko'rish
|
voyaga yetmaganlar ortasida jinoyatchilikning oldini olish muammolari
- Bu sahifa navigatsiya:
- III-bob. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar shaxsining kriminologik tavsifi.
- IV-bob. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini indnvidual oldini olishni huquqiy ta’minlash va uni takomillashtirish.
|
12 II-bob. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini indnvidual oldini olish tushunchasi va mohiyati Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini individual oldini olish tushunchasini va mohiyatini yoritib beradigan kriminolog olimlarning fikrlari xususida bir necha qarashlar mavjud. Jumladan, G.A.Avanesov, A.I.Dolgova, Z.S.Zaripov, K.E.Igoshev, I.Ismailov, Y.Karaketov, A.G.Lekar, M.Usmonaliev, V.S.Ustinov, O.V.Filimonov, A.M.Yakovlevlarning 7 jinoyatlarni individual oldini olish masalalari yuzasidan fikrlari qayd etilgan. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini individual oldini olishni maxsus sub’ektlarning alohida faoliyati degan fikrlarga qo’shilgan holda muallif voyaga yetmaganlar jinoyatlarini individual oldini olishga maxsus sub’ektlar hamda jamoatchilikning huquqbuzarlik sodir etishga moyil shaxslarni aniqlash, o’rganish, ularning jinoyatlarning sodir etilish sabablari va ularga imkon bergan aniq sharoitlar bartaraf etish maqsadida ularga tarbiya, ijtimoiy nazorat vositalari orqali oldini olish ta’sir choralarini qo’llashdan iborat alohida faoliyati deb ta’rif beradi. Shuningdek voyaga yetmaganlar jinoyatlarini oldini olishning o’ziga xos xususiyatlari ham tahlil qilingan. Bu xususiyatlarni voyaga yetmagan shaxs psixologiyasi bilan bog’liq o’ziga xos xususiyatlar, voyaga yetmagan o’sib- ulg’ayotgan muhit bilan bog’liq o’ziga xos xususiyatlar (ijtimoiy mikromuxit), voyaga yetmagan shaxsga ta’sir qiluvchi kuchlarning maqsadi bilan bog’liq o’ziga xos xususiyatlar, voyaga yetmaganlar jinoyatlarini oldini olish sub’ektlari faoliyati bilan bog’liq o’ziga xos xususiyatlar, axborot almashish, demografik va migratsiya jarayonlar bilan bog’liq xususiyatlarga ajratgan. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarining sodir etilish sabablari va ularga imkon bergan sharoitlar uch guruhga ajratilgan. Birinchi guruhga iqtisodiy-ijtimoiy sohadagi omillar, ya’ni bozor munosabatlarining takomillashuvi, pulning qadrsizlanishi, aholi o’rtasida tabaqalanishning yuzaga kelishi, yashash darajasinining pasayishi, ishsizlik muammolari, giyohvandlikning o’sib borishi. 2005 yilda hech qaerda o’qimaydigan va ishlamaydigan voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan
7 Ismoilov N. T. Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish muammolari // Xalq ta’limi. - 1998.
13 jinoyatlar 44,8%ni tashkil etgan. Bu ko’rsatkich Toshkent shahrida 46,6%ni, Toshkent viloyatida 54,8%ni, Andijon viloyatida 57,7%ni tashkil etgan. Voyaga yetmaganlar va yoshlar tomonidan sodir qilingan jinoyatlarning uchdan bir qismi 16 yoshdan yuqori bo’lgan bosqinchilik, talonchilik va shaxsiy mulkni o’g’irlash jinoyatlari bo’yicha ko’rsatkich 50 %ni tashkil qiladi. 2005 yilda Respublika bo’yicha IIO VEOHOOB xizmat xonalariga 10884 nafar o’qimaydigan va ishlamaydigan voyaga yetmaganlar olib keltirilgan, bu esa, jami olib keltirilganlar voyaga yetmaganlarning23,5 %ni ko’rsatadi 8 .
yoshlar tarbiyasidagi muammolar, yoshlar tafakkuridagi loqaydlik, boqimandalik, tekinxo’rlik kabi xislatlarining keng tarqalishi, shuningdek, ularning muayyan qismi o’rtasida g’arazgo’ylik, xislatlarining o’sib borishi, yoshlarni turli xil g’oyaviy ta’sir ostiga tushib qolish holatlarining o’sib borishi, farzandlari tarbiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi ota-onalar sonining ortib borishi, yoshlar huquqiy ongining yetarli darajada emasligi. 2004 yilda 2513 nafar farzandlarining tarbiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatgan ota-ona va ularning o’rnini bosuvchilar profilaktik hisobga olingan, 2005 yilda esa bu ko’rsatikich 2699 ni tashkil qilgan. 2005 yilda respublika oliy ta’lim o’quv yurtlari talabalari tomonidan 247 ta jinoyat sodir etilgan, jinoyatlar turlari bo’yicha o’zgalar mulkini
o’g’irlash, bezorilik jinoyalar soni 8% ortgan 9 .
Uchinchi guruh tashkiliy-boshqaruv sohasidagi omillarni tashkil qiladi. Bularga hokimiyat institutlarining samarasizligi, voyaga yetmaganlar jinoyatlarini oldini olish faoliyati bilan shug’ullanuvchi sub’ektlarning faoliyatidagi kamchiliklar, voyaga yetmaganlar jinoyatlarini oldini olishga qaratilgan ijtimoiy-huquqiy nazoratni tashkil etish va amalga oshirishni tartibga soluvchi huquqiy asoslarning yetarli emasligi hamda huquqiy tizimning takomillashmaganligi, voyaga yetmaganlar jinoyatlarini
8 Ismoilov N. T. Voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etiladigan jinoyatlarning oldini olish muammolari // Xalq ta’limi. - 1998. 9 O’zbekiston Respublikasi Oliy Sudining 1998yil 28-dekabr, 1999 yil 30-aprel, va 1999 yil 4-may Plenumi qarorlari. //- T.: 1999 yil
14 oldini olishning bevosita sub’ektlari bilan jamoat tuzilmalari o’rtasidagi o’zaro hamkorlikning yetarli darajada emasligi. O’tkazilgan malakaviy ishdarga qaraganda Ichki ishlar organlari VEOHOOB (guruh)larda xizmat qilib borayotgan hodimlarning jami 97 % oliy ma’lumotlilar, 62, 8% pedagogik ma’lumotga ega bo’lganlar, boshqa ma’lumotga 20%ni, atigi 10%ni yuridik ma’lumotga ega bo’lgan xodimlar tashkil qiladi 10 . Fikrimizcha, ushbu xizmatga ko’proq huquqshunos-pedagog kadrlar qabul qilinishi maqsadga muvofiqdir. Jinoyatchilikning oldini olish tushunchasi va printsiplari quyidagilar: 1. Jinoyatchilikning oldini
olish jinoyatchilik va ayrim
turdagi jinoyatlarning sabablari va shart-sharoitlarini aniqlash, ularni bartaraf qilish, susaytirish va neytrallashtirish shuningdek, hayot tarzi yoki xulqi jinoyat sodir etishi mumkinligidan dalolat berib turgan shaxslarni bunday yo’ldan qaytarishga qaratilgan davlat va jamoatchilik tomonidan amalga oshiriladigan choralar tizimidir. 2. Jinoyatchilik profilaktikasi qonuniylik, demokratizm, insonparvarlik, odillik va ilmiylik printsiplariga mos ravishda amalga oshirilmog’i lozim. 3. Jinoyatchilikning oldini olishga qaratilgan faoliyatning qonuniyligi deyilganda, profilaktikaning vazifalari, usullari va shakllari, bu vazifalarni amalga oshiruvchi sub’ektlarning huquq va majburiyatlari va h.k.ning qonun va boshqa normativ hujjatlar bilan yetarlicha huquqiy tartibga solinganligi tushiniladi. 4. Jinoyatchilik profilaktikasining demokratizm printsipi ushbu faoliyatning: - tegishli darajadagi vakillik hokimiyati organlarning nazorati ostida; - jamoat tashkilotlarining bevosita ishtirokida va nazorati ostida; - jamoatchilik fikrining monitoringini doimiy ravishda hisobga olgan holda amalga oshirishini nazarda tutadi. 5. Profilaktik faoliyatning insonparvarlik va odillik printsipi:
10
qarorlari. //- T.: 1999 yil
15 - ushbu faoliyat olib borilayotgan shaxslarga nisbatan huquqsiz ob’ektlar emas, balki profilaktika organlari bilan bo’ladigan munosabatlarning sub’ektlari sifatida qaralishini; - shaxs, jamiyat va davlatga yetkaziladigan zararni kamaytirish uchun kriminogen jarayonlarning yanada rivojlanishini ertaroq aniqlash va oldini olish vazifasini; profilaktik ta’sir eng yumshoq choralardan boshlanishi lozimligini nazarda tutadi.
1) jinoyatchilikning oldini olishga qaratilgan faoliyatni huquqiy tartibga solish, shuningdek, bevosita profilaktika choralarini amalda qo’llashning jinoyat- chilikning oldini olish faoliyatining qonuniyatlarini, uning ijtimoiy tizimdagi o’rnini bilishga asoslangan ilmiy kontseptsiyani ishlab chiqilishini; 2) profilaktik faoliyatning barcha darajalari, bosqichlari, yo’nalishlari va turlarining ilmiy-uslubiy jihatdan ta’minlanishini. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi 14 yoshdan 18 yoshga qadar bo’lgan shaxslar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarning yig’indisidir. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi ham umuman jinoyatchilikni vujudga keltiruvchi omillar ta’sirida rivojlanadi. Shu sababdan ham voyaga yetmaganlar jinoyatchiligini tadqiq etishda kriminologiyaga oid bo’lgan umumiy tavsiflar, ko’rsatkichlar va usullardan foydalaniladi. Shu bidan birga voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining tahlili aynan voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar va shart- sharoitlarni aniqlashga qaratilishi lozim. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining oldini olishni jinoyat huquqiy choralar vositasida ta’sir ko’rsatish bilan qo’shib olib borish o’sib kelayotgan avlodni ma’naviy sog’lig’ini muhofaza qilishning sharti hisoblanadi. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi respublikamizda so’nggi 2010 yillarda umumiy jinoyatchilikning 3,4%ni tashkil qilib kelmoqda. Ushbu ko’rsatkich 2011 yilda 4,5%ni tashkil etdi.
16 Jinoyatchilarning anchagina qismi latent bo’lib qolmoqda, chunki atrofdagilar ko’pincha ularning jinoyatlarini yoshi bilan bog’liq bo’lgan sho’xlik deb hisoblaydilar va bu haqda huquqni muhofaza qilish organlariga xabar bermaydilar. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi quyidagi xususiyatlarga egadir: a) voyaga yetmaganlar tomonidan solir etilgan og’ir zo’rlik ishlatib va tamagirlik ular jinoyatchiligining 8%ni tashkil etadi va bu ko’rsatkich anchagina barqarordir. b) voyaga yetmaganlar tomonidan ko’proq o’g’irlik, talonchilik, bezorilik sodir etiladi. c) voyaga yetmaganlar tomonidan guruh bo’lib sodir etilayotgan jinoyatlar miqdori ko’paymoqda. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi tuzilishida jinoyat huquqiy retsedivning hissasi kattalarnikiga nisbatan pastroqdir. Ekspetlar xulosasiga ko’ra voyaga yetmaganlarga jinoiy jazo o’rniga boshqa jazo choralari qo’llanilgandan keyin ular tomonidan qayta jinoyat qilish hollari ko’proq uchraydi.
17 III-bob. Jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar shaxsining kriminologik tavsifi. Mazkur bobda jinoyat sodir etgan voyaga yetmaganlar shaxsiga mavjud kriminologik tushunchalar, fikrlar xususida to’xtalib, muallif 2009 yilda Toshkent tarbiya koloniyasi, 2010 yilda Zangiota tarbiya koloniyalarida jazoni o’tayotgan voyaga yetmagan mahkumlar o’rtasida o’tkazilgan anketa so’rovlari hamda O’zbekiston Respublikasi IIV Huquqbuzarliklarning oldini olish bosh boshqarmasidan olingan statistik ma’lumotlarni umumlashtirib jinoyat sodir etgan yoki sodir etishga moyil voyaga yetmaganlar shaxsining ijtimoiy-demografik, jinoiy-huquqiy belgilari tahlil qilinib, xulosalar qilingan. Voyaga
yetmaganlar tomonidan jinoyat sodir
etilishini jazoni
yengillashtiruvchi shart-sharoitlar safiga qo’shilishini bir qator sabablar bilan, shu bilan birga mahalliy qonunlarimizning insonparvarligi bilan izohlash mumkin. Voyaga yetmagan inson shaxsiyati hali to’liq shakllanib bo’lmaganligi bilan ajralib turadi. U o’zi sodir etgan noqonuniy qilmishning mohiyatini ko’p hollarda to’liq anglab yetmaydi ham. Bundan tashqari, yoshga bog’liq bo’lgan qiziqqonlik, o’zini tuta olmaslik kabi boshqa xususiyatlar tufayli ham o’spirin noqonuniy harakatga katta yoshli insonga nisbatan tezroq qo’l urishi mumkin. Shu bilan birga, voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo maqsadlariga davlat tomonidan qo’llanadigan qat’iy choralarni qo’llamay turib ham erishish mumkin. Shuning uchun, teng sharoitda voyaga yetmagan jinoyatchiga xuddi ana shu jinoyatga qo’l urgan katta yoshli shaxsga nisbatan yengilroq jazo tayinlanishi kerak. JKning
43-moddasida jinoyat
sodir etgan
shaxslarga nisbatan qo’llaniladigan jazolarning tizimi va qat’iy ro’yxati berilgan. Jazo tizimi deganda, jinoyat qonuni bilan o’rnatilgan va sudlar uchun majburiy hisoblangan va ma’lum tartib asosida ularning yengilidan og’iriga qarab joylashtirilgan jazolar ro’yxati tushuniladi. Jazo tizimi tushunchasi o’zida bir qator belgilarni nazarda tutadi. Jumladan jazo tizimida nazarda tutilmagan birorta majburlov chorasi jinoiy jazo sifatida tayinlanishi mumkin emas, jazolarning turlari qo’llanilishi tartibi va asoslari faqat jinoyat qonunlaridagina belgilanib bo’lib jazo tizimidagi jazolarning ruyxati sudlar uchun majburiy hisoblanadi.
18 Jazo tizimida nazarda tutilgan jazolarning aksariyati ozodlikdan mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmagan jazolardir. Jarima jazosi asosiy jazo sifatida faqat qonunda belgilangan xollardagina qo’llanishi mumkin. Jinoyat qonuni jarimaning miqdoridan chetga chiqib, ko’proq yoki kamroq belgilanishiga yo’l qo’ymaydi. Jinoiy jazo sifatida qo’llaniladigan jarima ma’muriy jazo tariqasida qo’llaniladigan jarimadan farq qiladi. Jinoiy jazo tariqasidagi jarima faqat jinoyat qonunida nazarda tutilgan xollarda jinoyat sodir qilinganida sud tomonidan qo’llanilishi mumkin. Ma’muriy jazo tariqasidagi jarima esa ma’muriy organlar tomonidan qo’llaniladi. Muayyan huquqdan mahrum qilish jazosi o’z mohiyatiga ko’ra jinoyat ayblanuvchi shaxsning mansabi yoki kasbi bilan bog’liq holatlarda sodir qilinganida yana shunday shunday jinoyat takrorlanishining oldini olish maqsadida qo’llaniladi. Muayyan huquqdan mahrum qilish jazosini asosiy jazo sifatida faqat qonun sanktsiyasi nazarda tutilgan holatlardagina (JKning 57-moddasi yengilroq jazo tayinlash bundan mustasno) qo’llanishi mumkin. Axloq tuzatish ishlari berish jazosi amaldagi JK Maxsus qismi normalarining aksariyat moddalarining sanktsiyalarida nazarda tutilgan. Bu jazoda mahkumni axloqan tuzatish yoki tashkilotlarning mehnat jamoasi ma’muriyatiga yuklatiladi va ular mahkumlarning ishlarni tashkil qiladilar, tarbiyaviy ishlarni belgilaydilar, nazoratni amalga oshiradilar. Qamoq shaxsni erkin xayotdan batamom ajratgan sharoitda saqlashdan iborat bo’lib 18 yoshdan oshgan shaxslarga nisbatan bir oydan olti oygacha muddatga, jinoyat sodir qilish paytida 18 yoshga tulmagan shaxslarga nisbatan esa bir oyda uch oygacha muddatga tayinlanadi. Qamoq ozodlikdan mahrum qilish jazosidan farq qilib, JKning 48-moddasi mazmuniga ko’ra mahkum jamiyatdan batamom ajratilgan holda saqlanadi. Demak mahkum mehnatga jalb qilinmaydi, qarindoshlari bilan diydor ko’rishuvga,
19 yo’qlovlar olishga ruxsat olinmaydi, mahkum jazo muddati davomida maxsus saqlash joyida (kamerada) saqlanadi, qamoq joyida erkin harakat qilib yurishga yo’l qo’yilmaydi. Intizomiy qismga jo’natish jazosi JKning 49-moddasiga binoan faqat asosiy jazo tariqasida uch oydan bir yilgacha muddatga qo’llaniladi. Bu jazo aynan qonun sanksiyasida ko’rsatilgan taqdirdagina qo’llaniladi. Lekin sub’ektning qilmishi kvalifikatsiya qilingan moddaning sanksiyasida intizomiy qismga jo’natish nazarda tutilmagan xollarda ham mahkumga uch yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o’rniga shu muddatni intizomiy qismga jo’natish jazosi qo’llanish mumkin.
Agar shaxs ilgari ozodlikdan mahrum qilingan bo’lsa, yangi sodir qilingan jinoyati uchun tayinlantan ozodlikdan mahrum qilish jazosini intizomiy qismga yuborilish bilan almashtirilishi mumkin emas. Ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoiy jazo tizimida eng og’ir jazolardan biri hisoblanadi. Shuning uchun ham sudlar shaxsga og’ir yoki o’ta og’ir jinoyat sodir qilganlarida ularni qayta tarbiyalash jamiyatdan ajratilmagan holda mumkin emas va ularga nisbatan maxsus tabiyaviy choralarni qo’llash orqali tarbiyalash mumkin degan xulosaga kelgandagina qo’llaydilar. Ozodlikdan mahrum qilish JK 50-moddasiga muvofiq olti oydan yigirma yilgacha muddatga, bir nechta jazolarni qo’shish yo’li bilan jazo tayinlashda esa yigirma besh yilgacha belgilanishi mumkin. Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan esa olti oydan o’n yilgacha tayinlanishi mumkin. Ozodlikdan mahrum qilingan mahkumlarga nisbatan koloniyaning turi O’zbekiston Respublikasi jinoyat qonuniga nisbatan belgilanadi. Sodir qilingan jinoyatning ijtimoiy xavfliligini jinoyatchi shaxsning ijtimoiy xavfliligiga ko’ra jazoni turma qamog’ida o’tash ham belgilanishi mumkin, qonunga muvofiq ozodlikdan mahrum qilingan voyaga yetgan mahkumlarga jazoni turma qamog’ida o’tashga jazoning faqat muayyan qismigina, lekin besh yildan ko’p bo’lmagan muddatga: a) o’ta xavfli retsidivistlarga b) og’ir yoki o’ta og’ir jinoyati uchun besh yildan ortiq muddatga
20 ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslarga nisbatan tayinlanishi mumkin.
Umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi bo’lib, mahkumni maxsus tartibli jazoni ijro etish koloniyasiga joylashtirish orqali jamiyatdan muddatsiz ajratib qo’yishdan iboratdir. Umrbod
ozodlikdan mahrum
qilish jazosi
faqat javobgarlikni og’irlashtiradigan xolatlarda qasddan odam o’ldirish (97-moddaning 2-qismi) va terrorizm (155-moddaning 3-qismi) uchun belgilanadi. Umrbod ozodlik mahrum qilish jazosi ayolga, 18 yoshga to’lmasdan jinoyat sodir etgan shaxsga va 60 yoshdan oshgan erkakka nisbatan tayinlanishini mumkin emas. Jinoyatni sodir etishda aybdor deb topilgan shaxsning voyaga yetmaganligi tufayli jazoni qay darajada yengillashtirish uning yoshiga bog’liq ravishda hal etilishi shart. Bunda, hukmda shaxsning voyaga yetmaganligi faktining o’zi emas, balki uning aniq yoshi, masalan 14 yosh va 9 oy, 16 yosh va 2 oy va hakazo ko’rsatiladi 11 .
engilligidan qat’i nazar hisobga olib borilishi shart. Qonunda bu nuqtai nazardan hech qanday cheklovlar belgilanmagan
11
21 IV-bob. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini indnvidual oldini olishni huquqiy ta’minlash va uni takomillashtirish. Amaldagi qonun hujjatlarini takomilashtirish yuzasidan takliflar ishlab chiqilgan. Unda voyaga yetmaganlar jinoyatlarini oldini olishda qo’llaniladigan profilaktik ta’sir choralarning huquqiy tabiatiga aniqlik kiritilgan. Bular orasida huquqiy ta’sir choralarning qo’llanilishini tartibga soluvchi qonun hujjatlari tahlil qilingan. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini individual oldini olishda qo’llaniladigan huquqiy ta’sir choralari tizimida ijtimoiy (jamoatchilik) ta’sir choralarining o’rni va ahamiyati ochib berilgan. Jumladan, ijtimoiy ta’sir choralari boshqa majburlov choralardan ta’sir doirasi, o’ziga xos xususiyatlari, javobgarlikni qo’llovchi sub’ektlari bilan farq qiladi. Unchalik ijtimoiy xavf tug’dirmaydigan huquqqa hilof harakatlar uchun jamoatchilik ta’sir choralarining qo’llanilishi ko’p hollarda yaxshi samara berishi mumkin. Chunki davlatning boshqa majburlov choralarining (jinoiy, ma’muriy, intizomiy, moddiy) ta’siri ko’p hollarda unchalik samarali bo’lmasligi mumkin. Bugungi kunda ayniqsa O’zbekiston Respublikasida jazo tizimining liberallashtirilishi munosabati bilan jamoatchilik ta’sir choralari ahamiyati ortib bormoqda. Voyaga yetmaganlarga nisbatan qo’llaniladigan jamoatchilik ta’sir choralari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 21 sentyabrida qabul qilingan "Voyaga
yetmaganlar ishlari
bo’yicha komissiyalar faoliyatini takomillashtirish haqida"gi qarorida 12 belgilangan. Bularga jamoatchilik izzasi, ogohlantirib qo’yish, voyaga yetmaganga jabrlanuvchidan uzr so’rash majburiyatini yuklash to’g’risida tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish choralarini aytib o’tish mumkin. Statistik ma’lumotlarga qaraganda, jamoat izzasi berish ta’sir chorasi respublika bo’yicha 2003 yilda 123 ta, 2004 yilning 10 oyida esa, 97 ta qo’llanilgan yoki ogohlantirib qo’yish chorasi 2003 yil 176 ta, 2004 yilning 10 oyida 112 tani tashkil etgan 13 .
12 O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to’plami. — 2006. — № 6. — 99-m. 13
22 Voyaga yetmaganlar javobgarligining o’ziga xos xususiyati shundaki, ularga jazo tayinlashda xar doim javobgarlikni yengillashtiruvchi xolat hisoblanadi (JK 55-modda «j» bandi). Bundan tashqari ularning jazosi yengillashtiruvchi tomonga jiddiy qisqartirilgan. Sud voyaga yetmaganlarga jazo tayinlashda ularniig aqliy va jismoniy rivojlanganlik darajasini hisobga oladi. JK. 87-moddasining 3-qismida belgilanishicha, voyaga yetmagan shaxs rivojlanishda o’z yoshiga nisbatan ancha orqada qolgan bo’lsa va sodir etgan qilmshning ahamiyatini to’la ravishda anglab yetmasa, sud jazo o’rniga majburlov chorasini qo’llaydi. JKning 86-moddasida ozodlikdan mahrum qilishning hamda bir necha jinoyatlar hamda bir necha hukmlar yuzasidan tayinlanadigan jazolarning eng ko’p miqdorini kattalarga nisbatan ancha past belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi JKning 81-moddasida ko’rsatilgan jazolar voyaga yetmaganlarga nisbatan tayinlanishi mumkin bo’lgan jazo turlarining qat’iy ro’yxatidir. O’zbekiston Respublikasining 1994 yil Jinoyat Kodeksining 85-moddasiga muvofiq ozodlikdan mahrum qilish jinoyat sodir etgan paytda 13 yoshdan 16 yoshgacha bo’lgan shaxslarga nisbatan: 1. Uncha og’ir bo’lmagan jinoyat uchun -uch yilgacha. 2. Og’ir jinoyat uchun - olti yilgacha. 3. O’ta og’ir jinoyat uchun - o’n yilgacha muddat tayinlanadi. Ozodlikdan mahrum qilish jinoyat sodir qilish paytida 16 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan shaxslarga nisbatan: 1. Uncha og’ir bo’lmagan jinoyat uchun - to’rt yilgacha. 2. Og’ir jinoyat uchun - yetti yilgacha. 3. O’ta og’ir jinoyat uchun - o’n yilgacha muddatga tayinlanadi. Shakllanish jarayonida bo’lgan shaxslarning dunyoqarashi shakllangan, og’ir jinoyatlarni sodir qilgan, shaxsning buzilish darajasi chuqurlashib ketgan
23 mahkumlar bilan bir xilda jazo tayinlanishi va jazoni ular bilan birgalikda o’tashi ular shaxsning g’oyat tez fursat ichida buzilib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. JK 87-moddasining mazmuniga ko’ra voyaga yetmaganlarga majburlov chorasini qo’llagan holda javobgarlikdan ozod qilish uchun: 1. Majburlov chorasini qo’llash masalasi xal qilinayotgan vaqtda aybdor voyaga yetmagan bo’lishi. 2. Sodir etilgan jinoyatlarning ijtimoiy xavfliligi katta bo’lmasligi 3. Shaxs birinchi marta jinoyat sodir ettan bo’lishi kerak Ana shu uchta shartning barchasi birdaniga mavjud bo’lsagina majburlov choralarini qo’llab javobgarlikdan ozod qilish mumkin. JKning 88-moddasida voyaga yetmaganlarga nisbatan quyidagi majburlov choralarini qo’llash nazarda tutilgan: 1. Sud belgilaydigan shaklda jabrlanuvchidan uzr so’rash majburiyatini yuklash
2. O’n olti yoshga to’lgan shaxs zimmasiga yetkazilgan zararni o’z mablag’i xisobidan yoki mehnati bilan to’lash yoki bartaraf qilish majburiyatini yuklash. Ushbu chora agar yetkazilgan zarar belgilangan eng kam oylik ish xaqining o’n baravaridan oshib ketmagan bo’lsa qo’llaniladi. Boshqa xollarda yetkazilgan zarar fuqaroviy sud ishlarini yuritish tartibida undiriladi. 3.Voyaga yetmaganni maxsus o’quv tarbiya muassasasiga joylashtirish. Jazoni o’tashdan muddatidan ilgari shartili ravishda ozod qilish tarbiya kolonniyasi ma’muriyati va voyata yetmaganlar ishlari bilan shug’ullanuvchi komissiyaning birgalikda bergan taqdimnomasiga binoan voyaga yetmagan shaxsga nisbatan sud tomonidan tayinlangan dastlabki jazoni u to’la o’tab bo’lmasdan, jazoning qolgan qismini o’tashdan ozod qilishdan iborat. JK 89-moddasining mazmuniga ko’ra voyaga yetmaganni jazoni o’tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish uchun quyidagi asos bo’ladi: 1. Jazoni o’tash tartib qoidalarini (rejimni) bajarganligi. 2. Mehnga halol munosabatda bo`lish. 3. O’qishga halol munosabat.
24 4. Jazoning qonunda ko’rsatilgan qismini o’tab bo’lganligi. Jazoni yengilrog’i bilan almashtirish hukm bo’yicha tayinlangan jazo turining qolgan qismini yengilroq turdagi jazo bilan almashtirib jazodan ozod qilishdan iborat. JKning 81-moddasida belgilanishicha, o’n sakkiz yoshga to’lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga quyidagi asosiy jazo turlari qo’llanadi: 1. Jarima. 2. Axloq tuzatish ishlari. 3. Qamoq. 4. Ozodlikdan mahrum qilish. Jazoning o’talmagan qismini yengilrog’i bilan almashtirish: 1. Ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan yoki uncha og’ir bo’lmagan jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining to’rtdan bir qismi; 2. Og’ir jinoyat uchun tayinlangan jazo muddatining kamida uchdan bir qismi; 3. O’ta og’ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar shaxs ilgari qasddan sodir qilgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilib tayinlangan jazo muddatining kamida yarmini xaqiqatda o’tab bo’lganidan keyin qo’llanilishi mumkin. JKning 55-moddasiga asosan quyidagi xolatlar jazoni yengillashtiruvchi xolatlar deb topiladi; • aybni buyniga olish to’g’risida arz qilish, chin ko’ngildan pushaymon bo’lish yoki jinoyatni ochish uchun faol yordam berish; • yetkazilgan zararni ixtiyoriy ravishda bartaraf qilish; • og’ir shaxsiy, oilaviy sharoitlar oqibatida yoki boshqa mushkul ahvolda jinoyat sodir etish; • majburlash yoki moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoxud boshqa jihatdan qaramlik sababli jinoyat sodir etish;
25 • jabrlanuvchining zo’rlik, og’ir xaqorat yoki boshqacha g’ayriqonuniy xarakatlari tufayli vujudga kelgan kuchli ruxiy xayajonlanish xolatida jinoyat sodir qilish; • zaruriy mudofaaning oxirgi zaruratning asosli chegarasidan chetga chiqib jinoyat sodir etish, ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda, kasb yoki xo’jalik faoliyatiga bog’liq bo’lgan asosli tavakkalchilikda zarar yetkazish; • voyaga yetmaganning jinoyat sodir etishi; • xomilador ayolning jinoyat sodir etishi; • jabrlanuvchining g’ayriqonuniy yoki axloqqa zid xulq-atvori ta’siri ostida jinoyat sodir etish; Download 0,77 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish