O`zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi namangan viloyati pedagog kadrlarni qayta

 

 

 

 

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA'LIMI VAZIRLIGI 

 

NAMANGAN VILOYATI PEDAGOG KADRLARNI QAYTA  

 

TAYYORLASH VA MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI 

 

 

IJTIMOIY   FANLAR  VA  MA`NAVIYAT ASOSLARI KAFEDRASI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“VOYAGA   YETMAGANLAR   O’RTASIDA   JINOYATCHILIKNI  

OLDINI OLISH  MUAMMOLARI”  

 

 

 

METODIK TAVSIYA 

 

 

 

TUZUVCHI:      O’QITUVCHI  BOYMIRZAEVA RAHIMAXON 

 

 

 

 

Namangan 2014 

 

 

 

 

 

 

2 

 

 

Ushbu    metodik  tavsiyada      voyaga  etmaganlar  o`rtasida  jinoyatchilik  va 

huquqbuzarlikni  sodir  etilishi  va  uning  induvidual  tartibda  oldini  olishga  doir 

ma’lumotlar berilgan. Metodik tavsiyadan  voyaga etmaganlar o`rtasida  jinoyatchilikni 

oldini  olishda    va    maktab  o`quvchilarini    pedagogik  -  psixologik  va  huquqiy    tahlil  

qilishda  foydalanish    mumkin.  Metodik  tavsiya  umumiy  o’rta  ta’lim  maktablari 

psixologlari,    huquqshunoslik  fani    o’qituvchilari  hamda  qiziquvchilarga  

foydalanish uchun tavsiya etiladi. 

 

 

 

 

 Tuzuvchi :                                                  o`qituvchi R.Boymirzayeva 

 

 

Taqrizchilar:                                              o`qituvchi M.Umrzoqova   

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                   o’qituvchi A.Qoriev   

 

    

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

Mazkur    tavsiya  Namangan  VPKQTMOI    ijtimoiy  fanlar  va  ma`naviyat  asoslari 

kafedrasining    2014-yil    __    ________dagi  yig`ilishida  (__-sonli  bayonnoma) 

muhokama qilindi va institut o`quv-uslubiy kengashinig 2014-yil ___ ______dagi 

-sonli  qaroriga asosan  tasdiqlanib,chop etishga ruxsat berildi 

 

                                                                        

 

 

3 

SO`Z  BOSHI  

Bozor iqtisodiyoti tizimi munosabatlariga o’tishda keng miqyosli demokratik 

islohotlar,  siyosiy  tizimni  yangilash,  huquqiy  demokratik  davlatni  shakllantirish, 

fuqarolarning  huquq  va  erkinliklarini  yanada  to’laroq  ta’minlash,  shaxs  uchun 

qonunlarni  buzishdan  ko’ra  unga  amal  qilishni  rag’batlantiruvchi  huquqiy  tizimni 

yaratish yo’lida mamlakatimizda juda muhim ishlar amalga oshirilmoqda. 

Davlatimiz  rahbari  I.A.Karimov  ta’kidlaganidek,  "Yoshlar  bilan  ishlash 

masalalari alohida e’tiborni talab qiladi. Biz mamlakatimizning istiqboli yosh avlodimiz 

qanday  tarbiya  topishiga,  qanday  ma’naviy  fazilatlar  egasi  bo’lib  voyaga  yetishiga, 

farzandlarimizning  hayotga  nechog’li  faol  munosabatda  bo’lishiga,  qanday  oliy 

maqsadlarga xizmat qilishiga bog’liq ekanini hamisha yodda tutishimiz kerak"

1

. 

Bizga  ma`lumki,  Sobiq  Ittifoq  davrida  voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligini 

oldini olish va unga qarshi kurashishga  yetarli  darajada  e’tibor  bo’lsa ham  ammo 

jinoyat qonunidagi bunday jinoyatchilikning oldini olishga qaratilgan normalar shu 

vaqtgacha biror  marta  ham  tizimlashtirilgan holda, hozirgi  jinoyat  kodeksimizdek 

alohida  bir  bo’limda    berilmagan  edi.  Unga  ko’rsatilgan  normalar  jinoiy 

javobgarlikni umumiy qoidalarini o’z  ichiga olish bilan birga, voyaga yetmaganlar 

tomonidan  jinoyat  sodir  etilganda  ularga  nisbatan  jazo  turlarining  ancha 

takomillashganligi,  sud  ularga  jazo  tayinlashda  o’smirning  ruhiy  rivojlanganlik 

darajasi,  turmush    sharoiti  va  tarbiyasini,  sog’lig’ini,  sodir  etgan  jinoyatining 

sabablarini, katta yoshdagi kishilar va vaziyatning jinoyat sodir etilishdagi o’rnini 

e’tiborga  olib,  javobgarlik  yoki  jazodan  ozod  qilishda  unga  nisbatan  davlatimiz 

tomonidan beriladigan  bir qancha yengilliklarda ifodalanadi. Voyaga yetmaganlar 

tomonidan  jinoyat  sodir  qilinganda,  davlat  tomonidan  ularning  bu  qilmishiga 

beriladigan jazoga nisbatan ancha yumshoqligi qadimgi quldorlik davlatlariga ham 

xos bo’lgan. 

Huquqiy  demokratik  davlat  qurish  va  jamiyat  taraqqiyotining  rivoji  o’sib 

kelayotgan  avlodning  ta’lim  va  tarbiya  darajasiga  bog’liqdir.  Bunga  erishish uchun 

esa avvalo jamiyat a’zolarining siesiy, ijtimoiy, huquqiy saviyasini o’stirish kerak. Har 

                                                 

1

 Karimov I.A. Biz kelajagimizni o’z ko’limiz bilan kuramiz. T.7. - T. 1999. 385-6. 

 

 

4 

bir fuqaro, har bir inson o’z haq-huquqlarini yaxshi bilishi va himoya qila olishi zarur. 

Zamon  talablaridan  kelib  chiqqan  holda  fuqarolarning  huquqiy  madaniyati,  ongi  va 

bilimlarini yanada oshirish asosiy vazifalardan biri bo’lib qolmoqda. 

Bu 

vazifalarning 

ajralmas 

qismini 

jamiyatga 

zid 

xatti-harakatlar, 

huquqbuzarliklarga  qarshi  kurash  tashkil  qiladi.  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining  "Voyaga  yetmaganlar  ishi  bilan  shug’ullanuvchi  komissiyalar 

faoliyatini 

takomillashtirish 

to’g’risida"gi  Qarorida

2

 

voyaga 

yetmaganlar 

huquqbuzarliklarining oldini olish, jinoyatchilik va jamiyatda sodir etiladigan boshqa 

salbiy  xatti-harakatlarga  qarshi  kurashni  kuchaytirishga  qaratilgan  aniq  choralar 

belgilab  berilgan.  Ularni  amalga  oshirishda  huquqni  muhofaza  qiluvchi  idoralar, 

ayniqsa ichki ishlar organlarining faoliyati muhim o’rin tutadi. Shuning uchun ham 

ular faoliyatining samaradorligini oshirish davlat oldida turgan dolzarb vazifadir. 

"O’zbekistonning  XXI  asrda  jahon  hamjamiyatidan  qanday  o’rin  egallashi,  - 

degan edi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov, -...avvalambor, yangi 

avlod, unib-o’sib kelayotgan farzandlarimiz qanday insonlar bo’lib voyaga yetishiga 

bog’liqdir"

3

.  Shunday  ekan,  aytish  mumkinki,  bu  sohada  yo’l  qo’yilgan  har  qanday 

kechikishlar, har qanday xatolar kelajakka qaratilgan zarbadir. 

Ushbu  tavsiyada    voyaga  yetmaganlar  jinoyatlarini  indnvidual  oldini  olishning 

o’ziga xos xususiyatlari va voyaga yetmaganlar jinoyatlarini indnvidual oldini olishning 

tashkiliy-taktik asoslarini batafsil tahlil etilgan.  Tavsiyadan  voyaga etmaganlar o`rtasida  

jinoyatchilikni  oldini  olishda    huquqbuzarlikkka    va    jinoyatga  moyil  o`quvchilarni  

shaxsini  o`rganishda,    maktab  o`quvchilarini    pedagogik  -  psixologik  va  huquqiy    tahlil  

qilishda foydalanish  tavsiya etiladi. 

 

 

 

 

                                                 

2

 O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari to’plami. — 2006. — № 6. — 99-m. 

3

 Karimov I A.  "Kamolot" yoshlarimizning chinakam suyanchi va tayanchi bo’lsin. 2006. 

 

 

5 

I-bob. Voyaga yetmaganlar jinoyatlarini indnvidual oldini olishning o’ziga xos 

xususiyatlari. 

Hozirgi  davrda  voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligi  to’g’risida  yetarli  darajada 

statistik  materiallar  to’plangan  va  uni  tahlil  qilishning  usullari  ishlab  chiqilgan. 

Bularning  barchasi  voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligining  ahvolini  to’g’ri  baholash, 

undaga miqdor va sifat ko’rsatkichlaridagi (strukturasi va boshqa ko’rsatkichlarini ham) 

o’zgarishlarni  bilish  imkonini  beradi.  Ayrim  vaqtlarda  alohida  hududlardagi 

jinoyatchilikning miqdor va sifat ko’rsatkichlarida, shuningdek, jinoyat sodir etuvchi 

shaxslar va turli xil jinoyatlar tarkibida aniq bo’lmagan ma’lumotlar bo’lishiga qaramay 

voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining aniq ahvolini bilish imkoniyati bor. 

Umuman  O’zbekistonda  jinoyat  statistikasi  ma’lumotlariga  ko’ra,  aniqlangan 

jinoyat sodir etgan voyaga yetmagan shaxslarning jinoyatchiligi 1990-yilgacha nisbatan 

bir  tekisda,  ya’ni  har  besh  yilda  48  foizga  o’sib  kelgan.  1991  yildan  bunday 

tendentsiyada  jiddiy  o’zgarish  yuz  berdi.  Voyaga  yetmaganlarning  ro’yxatlarda  qayd 

qilingan  jinoyatchiligi o’sishi 1995-1996  yillarda 8  foizni tashkil etgan.  Agar solishtirib 

ko’rganda  shu  vaqt  ichida  voyaga  yetmaganlarning  jinoyatchiligi  Rossiya 

Federatsiyasida  20  foizga;  Ukrainada    16,8  foizga;  Ozarbayjonda  18,1  foizga; 

Qozog’istonda    14,9  foizga;  Turkmanistonda  9  foizga;    Belorusiyada    9,8  foizga 

o’sgan

4

. 

O’zbekistonda  2002  yili  50  ming  jinoyatchi  hukm  qilingan  bo’lsa,  shundan  2 

mingdan  ortig’i  voyaga  yetmaganlar  bo’lgan,  bu  4  foizni  tashkil  etadi.  1996  yili 

51.602  jinoyatchi  jazoga  hukm  qilingan  bo’lsa,  shundan  2.023  tasini  voyaga 

yetmaganlar  jinoyatchiligi  har  doim  guruh  bo’lib  sodir  etish  xususiyatiga  ega 

bo’lgan.  Voyaga  yetmaganlar  tomonidan  guruh  bo’lib  sodir  etiladigan 

jinoyatlarning  hissasi  katta  yoshdagilar  tomonidan  guruh  bo’lib  sodir  etiladigan 

shunday  jinoyatlarga  nisbatan  1,55  marta  ko’p  va  voyaga  yetmaganlar 

                                                 

4

 O’zbekiston Respublikasi Oliy sudining Axborotnomasi, 2003 yil 3-son. 

 

 

6 

tomonidan  sodir  etiladigan  umumiy  jinoyatlarning  20  foizdan  80  foizgachasini 

tashkil etadi

5

. 

Muayyan  yoshdagilik,  ruhiy  va  boshqa  ijobiy  yoki  salbiy  xususiyatdagi 

guruh huquqining bunday o’ziga xos xususiyatlari chetga chiqish bo’lmay, balki 

voyaga yetmaganlar uchun xos bo’lgan hulqiy me’yor hisoblanadi. 

Keyingi 

yillarda 

huquqqa 

hilof 

bo’lgan 

xulqli 

guruhlarning 

mustahkamlanish  jarayoni  yuz  berganligi  kuzatilmoqda.  Taxminan  shunday 

guruhlarning  beshdan  uch  qismida  guruh  ishtarokchilari  har  xil  yoshdagilardan 

iborat  bo’lib,  bu  hol  ularning  barqarorligini,  uzoq  muddat  mobaynida  jinoiy 

faoliyat olib borishini ta’minlaydi, guruhning qisqa vaqtda  bir  necha  jinoyatlarni 

amalga oshirish qobiliyatini oshiradi, jinoiy tadbirkorlik bilan, tezkor va qat’iy 

harakatlar qilishni ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. 

Jinoiy  uyushmalar  va  uyushgan  guruhlar  tomonidan  o’smirlar  guruhini 

o’zlariga bo’ysundirishning faol jarayoni yuz bermoqda. Ishsiz va mayda tijorat 

bilan  shug’ullanadigan  o’smirlar,  ozodlikdan  mahrum  bo’lish  joylaridan  bo’shab 

kelgan  voyaga  yetmaganlar,  hayotda  o’z  o’rnini  topolmaganlar,  kam 

ta’minlangan  oilalardagi  o’smirlar  hisobiga  bunday  guruhlarning  ijtimoiy  bazasi 

yanada  kengaymoqda.  Maxfiy  iqtisodiyot  va  uyushgan  jinoyatchilik  strukturasiga 

bunday  shaxslar  faol  jalb  qilinmoqda.  Uyushgan  guruh  yoki  jinoiy  uyushma 

rahbarlari  o’zlarining  ta’sir  doirasiga  o’smirlarni  ko’proq  jalb  qiladilar  va 

ulardagi  jinoyatchiga  xos  bo’lgan  hulqning  shakllanishini  diqqat  bilan  kuzatib 

boradilar. 

Jinoyat  sodir  etilishiga  olib  keladigan  sharoit  va  sabablar  muammosi  har 

qanday kriminologik malakaviy ish ishida u yoki bu darajada o’rganiladi. CHunki 

bu muammo huquq buzishlarni o’rganuvchi asosiy masala hisoblanadi.  

O’smirlarning  oila  tomonidan  nazoratsiz  qoldirilishi  o’quv  yoki  mehnat 

jamoasining  ta’siridan  chiqib  qolishi  ularda  mas’uliyatsizlik,  hamma  hulqlarni 

qilaverish mumkinligi hislarini mustahkamlashga sabab bo’ladi. 

                                                 

5

 Ismoilov N. T. Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi qonun hujjatlarini takomillashtirish muammolari // Qonun 

himoyasida. - 2003. 

 

 

7 

Huquqbuzarlikni birinchi marta qilganda jazosiz qoldirish qonun talablarini 

inkor 

qilish, 

atrofdagilarning 

fikri 

bilan 

hisoblashmaslik 

odatlarining 

shakllanishiga sabab bo’ladi. 

Agarda  ana  shu  bosqichda  jinoyatchilikning  oldini  olish  sub’ektlari 

tomonidan  muayyan  choralar  qo’llanmasa,  o’smir  ijtimoiy  bilim  va  talablarni 

o’zida  singdirishi  qiyinlashadigan  ahvolga  tushib  qoladi,  o’z  ehtiyojlarini 

qondirishning 

mumkin 

bo’lmagan, 

hatto 

qonunga 

hilof 

usullaridan 

foydalanishga o’tib olishi mumkin. 

Voyaga yetmaganlarning jinoiy xulqini etnologik o’rganish yuzasidan olib 

borilgan  malakaviy  ishlar  natijalari  shunday  xulosaga  olib  kelmoqdaki,  voyaga 

yetmaganlar  jinoyatchiligini  hozirgi  davrda  oldini  olishda  e’tibor,  eng  avvalo, 

o’smirlar  tomonidan  jinoiy  jazolanadigan  huquq  buzishlarning  sodir  etishi 

mumkinligining oldini olishga qaratilishi kerak. Jinoyat uchun jazolashga majbur 

bo’lgandan ko’ra, uning oldini olish uchun barcha chorani ko’rgan afzalroqdir. 

Voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligi  14  yoshdan  18  yoshga  qadar  bo’lgan 

shaxslar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarning yig’indisidir

6

. Voyaga yetmaganlar 

jinoyatchiligi  ham  umuman  jinoyatchilikni  vujudga  keltiruvchi  omillar  ta’sirida 

rivojlanadi. Shu sababdan ham voyaga yetmaganlar jinoyatchiligini tadqiq etishda 

kriminologiyaga  oid  bo’lgan  umumiy  tavsiflar,  ko’rsatkichlar  va  usullardan 

foydalaniladi. Shu bilan birga voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining tahlili aynan 

voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligiga  ta’sir  ko’rsatuvchi  omillar  va  shart-

sharoitlarni aniqlashga qaratilishi lozim.  

Voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligining  oldini  olishni  jinoyat  huquqiy 

choralar  vositasida  ta’sir  ko’rsatish  bilan  qo’shib  olib  borish  o’sib  kelayotgan 

avlodni  ma’naviy  sog’lig’ini  muhofaza  qilishning  sharti  hisoblanadi.  Voyaga 

yetmaganlar  jinoyatchiligi  respublikamizda  so’nggi  2000  yillarda  umumiy 

jinoyatchilikning  3,4%ni  tashkil  qilib  kelmoqda.  Ushbu  ko’rsatkich  2001  yilda 

4,5%ni tashkil etdi. 

                                                 

6

 

Криминология. М., “Бек”, 1998.123- bet.

 

 

 

8 

Jinoyatchilarning  anchagina  qismi  latent  bo’lib  qolmoqda,  chunki 

atrofdagilar  ko’pincha  ularning  jinoyatlarini  yoshi  bilan  bog’liq  bo’lgan  sho’xlik 

deb  hisoblaydilar  va  bu  haqda  huquqni  muhofaza  qilish  organlariga  xabar 

bermaydilar.  

Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi quyidagi xususiyatlarga egadir: 

a)  voyaga  yetmaganlar  tomonidan  solir  etilgan  og’ir  zo’rlik  ishlatib  va 

tamagirlik  ular  jinoyatchiligining  8%ni  tashkil  etadi  va  bu  ko’rsaikich  anchagina 

barqarordir. 

b)  voyaga  yetmaganlar  tomonidan  ko’proq  o’g’irlik,  talonchilik,  bezorilik 

sodir etiladi. 

c)  voyaga  yetmaganlar  tomonidan  guruh  bo’lib  sodir  etilayotgan  jinoyatlar 

miqdori ko’paymoqda. 

Voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligi  tuzilishida  jinoyat  huquqiy  retsedivning 

hissasi  kattalarnikiga  nisbatan  pastroqdir.  Ekspetlar  xulosasiga  ko’ra  voyaga 

yetmaganlarga jinoiy jazo o’rniga boshqa jazo choralari qo’llanilgandan keyin ular 

tomonidan qayta jinoyat qilish hollari ko’proq uchraydi. 

Voyaga  yetmaganlar  jinoyatchiligining  oldini  olish,  ular  shaxsini 

tarbiyalash  va  axloqan  tuzatish  ijtimoiy  faoliyatdir,  axloqiy  va  huquqiy  chetga 

chiqishning  hamda  uning  jinoiy  faoliyatga  o’sib  chiqishining  oldini  olishdir, 

voyaga  yetmagan  kishi  shaxsidagi  endi  shakllana  boshlagan  g’ayri  ijtimoiy 

o’zgarishlarning  oldini  olib,  to’g’ri  yo’lga  solishdir,  shuningdek,  unga  ta’sir 

qiluvchi  mikromuhitdagi  salbiy  va  kriminogen  faktorlarni  bartaraf  qilib,  voyaga 

yetmagan tomonidan jinoyat sodir etilishi oldini olishdir. 

Ma’lumki,  g’ayriijtimoiy  xulq  g’ayriaxloqiy,  huquqqa  hilof  va  jinoiy 

bo’ladi.  Ana  shulardan  dastlabki  ikkitasi  jinoyatchilikning  oldini  olishning 

ob’ekti bo’la oladi. 

 Har  bir  maktab  o’quvchisidan  tortib,  yuqori  mansabda  ishlaydigan 

shaxslargacha bilishlari kerak. 

 

 

9 

Voyaga  yetmaganlarni  jinoyatlari  xaqidagi  ishlarni  yuritishning  xususiyati 

deganda,  gap  jinoyat  sodir  etish  vaqtida  18  yoshga  to’lmagan  shaxs  to’g’risida 

boradi.  Lekin  alohida  protsessual  harakatlarni  amalga  oshirish  vaqtida  shaxs 

voyaga yetgan taqdirda unga voyaga yetmaganlarning jinoyatlari xaqidagi ishlarni 

yuritish  qoidalari  qo’llaniladi.  Voyaga  yetmaganlarni  jinoyatlari  xaqidagi  ishlar 

bo’yicha  isbotlanishi  lozim  bo’lgan  holatlardan  asosiylaridan  biri  voyaga 

yetmaganning shaxsiga xos xususiyatlarni aniqlashdan iboratdir.  

Voyaga  yetmaganning  shaxsiga  xos  xususiyatlar  uning  ijtimoiy  ruhiy 

holatidan  kelib  chiqadi.  Bu  uning  xayotiy  tajribasizligi  biron  odamga  o’xshashga 

intilishi,  o’ta  ta’sirchanligi,  tengdoshlari  orasida  o’zini  ustun  qo’yishga  intilishi 

o’ziga nisbatan xurmat e’tiborni qozonishni xoxlashi, kayfiyatining keskin o’zgarib 

turishi,  o’ylamasdan  harakatlar  qilishi,  vokealarni  o’z  dunyo  qarashi  jihatidan 

qabul  qilishi  va  huquqiy  jihatdan  cheklangan  layoqat  maqomi  bilan  ta’riflash 

mumkin.  Voyaga  yetmaganlar  ishlarini  olib  borishda  tergovchi  ular  bilan  ruhiy 

yaqinlik yaratishi lozim.  

Voyaga  yetmaganning  salomatligi  haqidagi  ma’lumotlarni  uni  davolagan 

shifokorlar,  kasalxona  va  poliklinikalarda  yuritilgan  hujjatlardan  olish  mumkin. 

Salomatlik  to’g’risidagi  ma’lumotlarni  voyaga  yetmaganning  ota-onasi,  qonuniy 

vakillari, qo’shnilari, tanishlari va unga yaqin bo’lgan shaxslar berishlari mumkin. 

Isbotlanishi lozim bo’lgan holatlardan yana biri voyaga yetmaganning turmush va 

tarbiya olgan sharoitlarini aniqlashdir. Bunda voyaga yetmaganning ota-onasi yoki 

ularning  qonuniy  vakillari  to’g’risidagi  barcha  ma’lumotlar  ilova  qilinishi  lozim 

(ularning  ma’lumoti,  mutaxassisligi,  tashkilotchiligi,  ma’naviy  xususiyatlari,  bir-

biriga  va  farzandlariga  bo’lgan  munosabatlari,  bolaning  ota-onasiga  bo’lgan 

munosabati, hurmati, uni tarbiyalashdagi ishtiroki). Voyaga yetmaganning moddiy 

ahvoli  (oilaning  moddiy  xo’jalik  ahvoli,  voyaga  yetmaganning  mulki,  uning 

maoshi miqdori) to’g’risidagi ma’lumotlar e’tiborga olinadi. 

Voyaga  yetmaganni  munosib  hulq-atvorini  va  uni  chaqiruvlarga  binoan 

kelishini  ta’minlash  bo’yicha  o’z  majburiyatlarini  bajarmagan,  bolalar 

muassasalari  ma’muriyatlarining  javobgarligi  to’g’risidagi  muammoga  e’tiborni 

 

 

10 

qaratish  lozim.  Qonunning  asl  maqsadiga  ko’ra,  bolalar  muassasasida 

tarbiyalanayotgan  ayblanuvchini  qarovga  olish  haqidagi  yozma  majburiyat  ushbu 

muassasa  rahbari  yoki  u  tomonidan  vakolat  berilgan  ma’muriyatning  boshqa 

vakillaridan olinadi. 

Voyaga  yetmaganni  munosib  hulq-atvorini  va  uni  chaqiruvlarga  binoan 

kelishini  ta’minlash  bo’yicha  o’z  majburiyatlarini  bajarmagan,  bolalar 

muassasalari  ma’muriyatlarining  javobgarligi  to’g’risidagi  muammoga  e’tiborni 

qaratish  lozim.  Qonunning  asl  maqsadiga  ko’ra,  bolalar  muassasasida 

tarbiyalanayotgan  ayblanuvchini  qarovga  olish  haqidagi  yozma  majburiyat  ushbu 

muassasa  rahbari  yoki  u  tomonidan  vakolat  berilgan  ma’muriyatning  boshqa 

vakillaridan olinadi. 

Voyaga  yetmagan  shaxsning  ma’lumoti  xaqidagi  axborotlar  ham  e’tiborga 

olinadi  (qaerda  o’qishi,  qobiliyati,  baxolari,  o’qishga  munosabati  kattalarga, 

oilasiga,  tengdoshlariga  bo’lgan  munosabatlari).  Aniqlanishi  lozim  bo’lgan 

sharoitlardan  yana  biri  voyaga  yetmaganning  aloqalari,  bo’sh  vaqtini  o’tkazish 

muhiti,  uning  qiziqish  doiralari,  mahallada  va  uyda  o’zini  tutishi,  qanday 

uyushmalarga  a’zoligi  aniqlanadi.  Voyaga  yetmaganni  jinoiy  qilmish  sodir 

qilishdan  avval  qanday  xuquqbuzarliklar  sodir  etgani,  unga  nisbatan  qanday 

choralar  qo’llanilgani  va  bu  choralar  qanday  natijalarga  olib  kelgani  to’g’risidagi 

ma’lumotlar o’rganilishi lozim. Bundan tashqari agar voyaga yetmagan shaxs xech 

qaerda  o’qimasa  yoki  xech  qaerda  ishlamasa,  buning  sabablarini  ham  o’rganish 

kerak. 

Voyaga  yetmaganlarda  jamiyatga  qarshi  bo’lgan  dunyoqarash  va 

ko’nikmalar qanday sharoitlarga asosan, ya’ni noto’g’ri tarbiya, ba’zi shaxslarning 

ta’siri,  salbiy  namuna  oqibatlari  aniqlanadi.  Jinoyatni  sodir  etishda  aynan  voyaga 

yetmaganlar yoshiga mansub bo’lgan sabablar borligi (mayda narsalarni o’g’irlash, 

o’zini ko’rsatish uchun mashina yoki matosiklni olib qochish) ham aniqlanadi.      

Voyaga  yetmaganlarning  barcha  turdagi  ishlarini  ko’rishda  ichki  ishlar 

bo’limlari  tomonidan  dastlabki  tergov  o’tkazilishi  shart.  Voyaga  yetmaganlarning 

 

 

11 

ishi  bo’yicha  surishtiruvchi  jinoyat  ishini  qo’zg’atib,  uni  tergov  organlariga 

dastlabki tergovni amalga oshirish uchun yuboradi. 

Voyaga yetmaganlarni so’roq qilishda O’zbekiston JPKning 553-moddasiga 

binoan himoyachi, tergovchining ruxsati bilan uning qonuniy vakili, tergovchi yoki 

prokurorning ixtiyoriga ko’ra pedogog yoki psixolog ham ishtirok etishi mumkin. 

Tergovchi  voyaga  yetmaganning  shaxsini,  qaysi  tilda  ko’rsatma  bera  olishini 

aniqlashi,  protsessual  xuquq  va  majburiyatlarini  tushuntirib,  unga  qanday  jinoyat 

sodir etishda gumon qilinayotganiligini e’lon qiladi.  

Voyaga 

yetmaganlarning 

jinoyat 

sodir 

etishida 

katta 

yoshdagi 

dalolatchilarning yoki boshqa ishtirokchilarning bor yo’qligi, u shaxslar tomonidan 

voyaga  yetmaganga  turli  jismoniy  yoki  ruhiy  ta’sir  ko’rsatilgani,  shu  sababdan 

voyaga  yetmagan  shaxs  jinoyatda  ishtirok  etgani  holatlari  aniqlanishi  lozim. 

Jinoyat protsessi qatnashchilaridan biri bu voyaga yetmaganning qonuniy vakilidir. 

Uning ishda ishtirok etishi O’zbekiston JPKning 549-moddasida belgilangan. 

Qonuniy  vakil  ishda  ishtirok  etishga  voyaga  yetmagan  yoxud  belgilangan 

tartibda  muomalaga layokatsiz deb  e’tirof etilgan  gumon  qilinuvchi,  ayblanuvchi, 

sudlanuvchi, jabrlanuvchining huquq va majburiyatlarini himoya qilish uchun jalb 

qilinadi.  Ishda  qonuniy  vakil  sifatida  ota-onalar,  farzandlikka  olganlar,  vasiylar, 

homiylar, voyaga yetmaganga yoki belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb 

e’tirof  etilgan  ishtirokchiga  homiylik  qiluvchi  muassasa  va  tashkilotlarning 

vakillari  qatnashishi  mumkin.  Voyaga  yetmaganning  qonuniy  vakili  ishda  gumon 

qilinuvchi,  ayblanuvchi,  sudlanuvchi  bilan  birga,  jabrlanuvchining  qonuniy  vakili 

esa jabrlanuvchi bilan birga, shuningdek, uning o’rnida ham ishtirok etadi.