O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

52-dars 
VAZIFADOSH KO'MAKCHILAR BILAN BIRGA KELGAN 
SO'ZLARNING SHAKLLAR! 
 
Darsning maqssdi: 
a) ilmiy maqsad — yetakchi so'zlarning qaysi kelishik shakllari bilan 
o'zgarishi haqida ma'Iumot berish; 
b) tarbiyaviy maqsad — tabiatdan huzurlanish ruhini sing-dirish; 
d) rivojlantiruvchi maqsad — qo'shimchalarni maqsadli qo'l-lash malakasini 
rivojlantirish. 
Darsning jihozi:
jadval, mavjud texnik vositalar.
Darsning rejasi: 
1. Ismlarning kelishik qo'shimehalari bilan ko'makchilarga bog'lanishi. 
2. Ko'makchilarning kelishik shakllari bilan qo'llanilishi. 
3. Ko'makchilarning egalik va kelishik qo'shimchalari bilan qo'llanishi. 
1) Sof ko’makchilar qaysilar? 
2) Sof ko’makchilar deyilganda nimani tasavvur qilasiz? 
3) Ot ko’makchilar qaysi kelishiklar shaklida keladi? 
1-topshiriq sharti o'qitiladi. Birikmalardagi yetakchi so'zlarning qaysi 

---

57 
kelishik shaklida kelganligi kuzatiladi: Boshjo'nalish, chiqish kelishiklarini olgan 
yetakchi so'zlar ko'makchi so'z bilan o'qiladi: 
oy kabi, aytishiga ko’ra, o’qishdan 
so’ng.
Topshiriq: istalgan ko'makchidan birini o'ylang, har biringiz o'ylagan 
ko'makchingiz oldidan bir so'z keltirib ko'ring deyilishi mumkin: 
Uzra — osmon 
uzra; bo’ylab — anhor bo ylab; tomon — uyga tomon; boshqa — bundan boshqa. 
«Bilib oling!»
ruknini bir o'quvchi ovoz chiqarib o'qiydi. 
a) bilan, kabi, 
singari, uchun, sari, sayin, chog'li, bo’ylab
kabi ko'makchilar o'zlari birikib 
kelgan so'zlarga hech qanday qo'shimchasiz qo'shiladi: 
Kun sayin mehri ortib 
bordi;
b) ko’makchilar orasida ism ko'makchi tomon xarakterlidir. Jo'nalish 
kelishigi -ga qo'shimchasi yetakchi so'zga ham, ko'makchi so'zga ham 
qo'shilaveradi: Uyga tomon kelyapti, uy tomonga kelyapti. Kelishik 
qo'shimchalari o'rni o'zgarsa ham ma'no hech qanday o'zgarishsiz saqlandi. 
177-mashqda nuqtalar o'rniga ko'makchilarning talabiga muvofiq kelishik 
qo'shimchalarini qo'yish topshiriladi. 
Namuna: idoraga, Boyazidning, og'lining, haftadan. 
Savol va topshiriqlar bajariladi. 180-mashq uyga vazifa. Berilgan 
ko’makchilar asosida bog'li matn tuzish va unga sarlavha qo'yish.