O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

38-dars 
JO'NALISH KELISHIGI SHAKLI 
 
Darsning maqsadi: 
a) ilmiy maqsad — jo'nalish kelishigi shaklini o'rinli va ongli qo'llash 
malakasini shakllantirish; 
b) tarbiyaviy maqsad — o'quvchilarni 
«Non sehri»
matni asosida milliy 
qadriyatlar ruhida tarbiyalash; 
d) rivojlantiruvchi maqsad —grammatik ma'nolarni anglash orqali 
tafakkurni rivojlantirish. 
Darsning jihozi:
saylanma diktant matni, imkoniyatiga ko'ra texnik 

---

44 
vositalar. 
Darsning rejasi: 
1. Jo'nalish kelishigi shaklining grammatik ma'nosi haqida. 
2. Jo'nalish kelishigining og'zaki va yozma nutqda qo'llanilishi. 
1-topshiriq sharti bo'yicha og'zaki bajariladi. Namuna: 
Adolat sekin atrofga 
razjn soldi. 
2-topshiriqning shartiga ko'ra jo'nalish kelishigini olgan so'z o'zi bog'langan 
so'z bilan o'qiladi va gapdagi vazifasi aniqlanadi. 
Namuna: 
Atrofga razm soldi.
Qayerga so'rog'iga javob bo'lib, gapda o'rin 
holi vazifasini bajaradi. 
1. Jo'nalish kelishigi qanday qo'shimchalarga ega? 
(-ga,-ka). 
2. Jo'nalish kelishigini olgan so'z qanday so'roqqa javob bo'lib, qanday 
otlarga qo'shiladi? (Bu qo'shimcha o'rin-joy ismlariga qo'shilib, qanday so'rog'iga 
javob bo'ladi.) 
3. Payt otlariga 
-ga
qo'shilganda qanday so'roqqa javob bo'lib, qanday gap 
bo'lagi bo'lib keladi? 
4. Narsa-ismlariga qo'shilganda qanday so'roq oladi, gapda qanday vazifa 
bajaradi? 
5. Sabab holi bo'lib kelishi o'qituvchi tomonidan misollar orqali 
tushuntiriladi, nima sababli? so'rog'ini olishi aytiladi. 
138-mashq asosida asosk, q bilan tugagan bo'lsa, unga jo'nalish kelishigi 
shakli 
-ga, -ka
tarzida talaffuz qilinishi va qanday talaffuz qilinsa, shunday 
yozilishi uqtiriladi: 
terak+ga — terakka; yurak+ga —yurakka.
Ammo so'zning 
oxiri g'tovushi bilan tugasa, so'zlarga 
-ga
shakli qo'shilganda aytilishidan qat'iy 
nazar 
-ga
yozilishi ta'kidlanadi: 
tog'+ga — tog'ga; bog'+ga — bog'ga. 
139-mashq orqali talaffuz va imlo ishlanadi. Matn tarkibidagi
o’yga 
cho’mdi, kelajakka qaratadi, hayratga soladi, ko’pchilikka ma'qul bo'ladi
birikmalari tahlil qilinadi. Tahlil davomida so'z oxiri jarangsiz undosh bilan 
tugallansa, jarangli g ning jarangsizlashib 
k
ga o'zgarishi yana bir bor esga 
tushiriladi. 
140-mashq. Mashqdagi 
o'roq, qishloq, kurak, so'roq, ilik
so'zlariga qoida 
asosida qo'shimcha qo'shib yoziladi. 
141-mashq uyga vazifa qilib beriladi. O'quvchilar uyda «