O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi n. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, I. Hojaliyev

9-dars 
SON SO'Z TURKUMI BO'YICHA O'TILGANLARNI 
TAKRORLASH 
 
Darsning maqsadi: 
a) ilmiy maqsad — o'quvchilarning sonning ma'no turlari, ularning imlosi 
bo'yicha bUimlarini shakllantirish; 
b) tarbiyaviy maqsad — tabiiy bilimlar matni asosida o'quvchilar 
dunyoqarashini boyitish; 
d) rivojlantiruvchi maqsad — o'quvchilarning mushohada va fikriash 
qobiliyatlarini o'stirish. 
Darsning jihozi:
jadvallar, topishmoqlar.
Darsning rejasi: 
1. Sonning ma'no turlari. 
2. Sonlarning imlosi. 
3. Sonlarning tuzilishi. 
1. Darslikdagi savol va topshiriqlarga o'quvchilar diqqati jalb qilinadi. 
O'quvchilar 
-ta, -tadan, -tacha, -lab, -larcha
qo'shimchalarini
sonlarga qo'shib misollar keltiradilar. Shu so'zlar ishtirokida gap tuzib, ularni 
izohlaydilar. 
-ta
qo'shimchasining miqdor, 
-tadan
qo'shimchasi taqsim, 
-tacha, -
lab, -larcha
qo'shimchalarining taxmin, chama ma'nolari izohlanadi. 
2. Birdan o'ngacha bo'lgan raqamlarning unli tovush bilan tugaganlari 
aniqlanadi: 
ikki, olti, yetti
. Bu sanoq sonlarga 
-ov, -ovlon , -la 
qo'shimchalari 
qo'shilgach, ulardagi tovush o'zga-rishlari kuzatiladi. 
Oltovlon ola bo'lsa, og'zidagin oldirar, 
Yettovlon inoq bolsa, unmaganin undirar
maqolidagi 
oltovlon, yettovlon 

---

18 
so'zlarining asos va qo'shimchalari tahtil qilinadi. Namuna: 
olti+ovlon=oltovlon. 
3.0'quvchilaiga egalik qo'shimchalari eslatiladi. Nigora 
bog'dan 12 ta olma 
olib keldi.
Avval ikkitasini onasiga, ikkitasini dadasiga ajratib olib qoydi 
misollaridagi sonlarga qo'shilgan qo'shimchalar aniqlanadi. 
(-ta, -si, -ni)
egalik va 
kelishik qo'shimchalari qo'shilishi bilan sonlarning otlashishi, otning so'rog'iga 
javob bo'lishi, egalik va kelishik qo'shimchalari olma so'zini ifodalayotgani 
tushuntiriladi. 
4. Sonlarning boshqa so'z turkumlari singari sodda, qo'shma, juft, takror 
bo'lishi eslatiladi va misollar bilan tushuntiriladi: 
besh, o'n, uch-to'rt, beshta-
beshta
so'zlari bilan gap tuziladi, izohlanadi. 
5. Sonlarga qo'shimcha qo’shilganda asosda tovush tushishi va buning 
imloga ta’siri tushuntiriladi: 
yetti+ov=yettov, ikki+ala=ikkala, (5+2=6, 4+3=6). 
6. Hisob so'zlari: 
yil, so'm, oy, metr, nafar, bosh
so'zlari bilan sonlar 
qo'llanganda son va hisob so'zlar bir so'roqqa javob bo'lib, bitta gap bo'lagi bo'lib 
kelishi uqtiriladi. 
Ikki oydan so'ng ta'til boshlanadi. Uch bosh qo'y boqdik. 
35-mashqni bajarishda o'quvchilar savollarga javob yozib, sonlarning 
tuzilishiga ko'ra turlarini va gapdagi vazifasini aniqlaydilar. 
36-mashq matni o'qib chiqiladi. Ajdodlarimizning jahon faniga qo'shgan 
ulkan hissalari bayon qilinib, ulardan faxrlanish, milliy g'ururlanish ruhi 
singdiriladi. Matndagi sonlar tahlil qilinadi. 
Namuna: 873 — tuzilishiga ko'ra qo'shma son, ma'nosiga ko'ra tartib son, 
gapdagi vazifasi hoi. 
37-mashq uyga vazifa. Bu mashqni bajarishda o'quvchilar o'z tarjimayi 
holini yozib, unda ishlatilgan sonlarni tahlil qilib keladilar.