Nazorat topshiriklari: Guschilar xarakatining asoschisi kim?
A) Yan Gus.
V) Karl I.
S) Sigizmund
D) Yan Jijka
Ye) Tugri javob yuk
XIV asr urtalarida Mukaddas Rim imperatori kim edi?
A) Yan Gus
V) Yan Jijka
S) Karl I
D) Sigizmund
Ye) Karl II
Yan Gus kachon va kayerda tugilgan?
A) 1371 yil Gusines
V) 1372 yil Praga
S) 1370 Chexiyada
D) 1375 yil Germaniyada
Ye) 1371 yil praga
Chexiya davlatining tashkil topish shart-sharoitlarini aytib bering?
Chex xalkining kaysi tabakalari orasida va kimga karshi norozilik kuchaydi?
Katolik cherkovi bid’atchilarga karshi kanday kurashardi?
Asosiy savol: 3. Guschilarning olib borgan urushlari va salib yurishlarining ta’siri.
Ukituvchining maksadi: Yan Gusning ulimi va ruxoniylarning noroziligini tushuntirib berish, salibchilarning guschilarga karshi kurashishining ta’siri va okibatlarini urganish, Guschilarning galaba kilish sabablariga baxo berish.
Identiv ukuv maksadlari: 1419 yilda Pragada kuzgolonning sabab va maksadlarini biladi.
Chashniklar va podoboylar partiyasining siyosiy xayotiga baxo beradi.
1433 yilgi Praga kompaktlari bitimining axamiyatini ochib beradi.
3-asosiy savolning bayoni: Gusning katl kilinishi chex xalkini goyat kattik gazabga keltirdi. Dexkon olomonlari toglarga chikib borib, Gus tarafdorlari bulgan xalk va’zxonlarining nutklarni eshitardi. Bu nutklarda chex xalkining dushmanlariga karshi kurash uchun kurollanishga va xar kanday zulmni yukotishga chakirik yangradi. Xalk Gus ta’limotdan dadil xulosalar chikardi. Yan Gusning tarafdorlari uzlarini guschilar deb ataydigan buldi.
1419 yili Pargada kuzgolon kutarildi. Xunarmandlar va kamabagallar ratusha binosiga bostirib kirib, shaxarning manfur xokimlarini derazalardan uloktirib tashladilar. Ular poytaxtdagi xokimiyatni vaktincha kulga olishga muvaffak buldilar.
Kambagallar va xunarmandlar nemis boylarini shaxarlardan xaydab chikardilar. Katolik cherkoviga karshi xalkning gazabi uygondi. Kuzgolonchilar monastirlarni ostin-ustin kildilar, ruxoniylarni uldirdilar. Kupgina panlar xalk xarakatidan foydalanib cherkov yerlarini tortib oldilar.
Chexiyaning janubidagi Tabor togi xalk uz yiginlarini utkazadigan eng yaxshi joy edi. Kuzgolonchilar ommasi shu yerga kelardi. Ular bu yerda yangi shaxar kurib, uni kuchli istexkomlar bilan urab oldilar va shaxarni togning nomi bilan Tabor deb atashdilar. Guschilarning kat’iyatli kismi taboriylar edilar. Dexkonlar, mayda xunarmandlar va shaxar kambagallari taboriylarning asosiy kuchini tashkil etardi. Taborga kelgan kishilar pullarini shaxar kuchaldariga kuyilgan maxsus bochkalarga tashlashlari lozim edi. Bu mablag kuzgolonchilarni kurollantirishga va kambagallrga yordam berishga sarf kilinardi. Toborda xamma kishi teng xisoblanar va bir-birini aka-uka va opa-singil deb atashardi.
Taboriylar orsida xalk targibotchilari bulib, ular xususiy mulkchilikni, feodalarga majburiyat va soliklarni beaor kilishga chakirishardi. Ular tez orada Iso osmondan yerga tushadi, xudo saltanati boshlanadi, ushanda yer yuzida kirollar, xukmdorlar, fukarolar bulmaydi, barcha soliklar yukoladi, xokimiyat xalk kuliga utadi, deb ishonardi. Mazlum xalk baxtli va adolatli xayot xakida shunday orzu kilardi.
Katlik cherkovi va nemisfeodallari Chexiyadagi boyliklardan maxrum bulishni istama edi. Rim papasi guschilarga karshi aslib yurishi e’lon kildi. Asosan nemis feodallaridan iborat bulgan salibchilar kushiniga german imperatori boshchilik kildi. Bu yurishda kupgina Yevropa mamlakatlarning risarlari va yollanma askarlari katnashdi.
1420 yili yuz ming asakardan iborat kushin Chexiyaga bostirib kirdi. Salibchilar chexlar poytaxtiga bora-borguncha shaxar va kishloklarni kuydirdilar, axolini taladilar va uldirdilar, kiynok va azobga soldilar. Salibchilar Pragani kurshab oldilar. Sharkiy darvoza oldidagi tepalikda goyat shiddatli jang boshlandi. Bu yerda poytaxt ximoyachilariga yordamga kelgan taboriylarning kichik bir kushini mustaxkamlanib olgan edi.
Feodal armiyalarga karshi dexkonlar, xunarmandlar va shaxar kambagallaridan iborat xalk kushini kurashdi. Salib yurishlari galabasidan umidini uzgan papa va imperator mu’tadillar bilan muzokara boshladi. Papa chex feodallari bosib olgan cherkov yerlarni ularning uzida koldirishga va’da berdi va Chexiyadagi yangi cherkov tartiblarini tan oldi. Taboriylar bilan urishish uchun mu’tadillar katta kushin tuzdi, bu kushinning xarajatini papa bilan imperator kutardi.
1434 yili Praganing sharkidagi Lipani shaxarchasi yonida mu’tadillar taboriylarga xujum kildi. Taboriylarning ayrim otryadlari Lipani maglub bulguncha xarakatlarini davom ettirdilar.
Taboriylar kushining yutuklari nemis feodallariga daxshat soldi. Guschilar kushini kuchib yuradigan xarbiy aravalarning takir-tukurigina nemis risarlarning tumtarakay kochishlari uchun kifoya edi. Tabor shaxri usib, kochok dexkonlar bilan shaxar kamabagallarining kuplab bu yerga okib kelishi, demokratik isloxatlar utkazish kerakligi xakidagi talablar panlarni va boyib ketgan pragalik meshchanlarni kurkitib kuydi. Bazeldagi cherkov sobori yerlarini kisman sekulyarizasiya kilish (davlat ixtiyoriga olish )ga va diniy urf-odatlariga ba’zi bir uzgarishlar kiritishga rozilik berib, chashniklarga bir oz yon bergandan keyin chashniklar bu takliflarga kattik yopishib oldilar.
1433 yilda Pragada P r a g a k o m p a k t a t l a r i nomi ostida aloxida kelishuv bitimi tuzildi. Shundan keyin chashniklar nemis feodallariga karshi kurashni tuxtatib, taboriylarga karshi kurashish uchun nemis feodallari bilan birlashdilar. 1434 yili Lipani (bu joyning boshkacha nomi – Chexiya kechuvi) yonidagi jangda chashniklar endi nemislar bilan birgalikda taboriylarga karshi urishdilar. Taboriylar yengildilar. Xar ikkala Prokop uldirildi. Oddiy taboriylarning kupi xalok buldi. Taboriylar Janubiy Chexiyada bir kancha tayanch punktlariga suyanib turib, shundan keyin xam kurashni davom ettirdilar. Tabor shaxari to 1452 yilgacha kattik turib berdi, shundan keyin u oxiri chashniklar tomonidan kulga olindi va vayron kilib tashlandi.
Chashniklar imperator Sigizmundni kirol deb tan oldilar. Segizmund vafot etgach (1447y) Chexiya taxti buldi. Gabsburglardan birining ugliga erga tekkan kizining ugli (Sigizmundning nevarasi) kuliga utdi. Bu yosh kirol bulganligi uchun butun xokimiyat panlar kulida edi. Keyinrok 1458-1471 yillar davrida, Chexiya taxtini chashniklar tudasining liderlaridan biri bulgan Yuriy (Yirji) Podebrad egalladi . Podebrad ulgandan keyin chexlarni Yagellanlarning polyak dinastiyasiga mansub odamlar biroz vakt idora kilib turdi. Bu dinastiyaning sungi vakili 1526 yilda kazo kildi. Bu vaktda goyat katta kuch-kudratga ega bulgan turklar Chexiyaga xavf-xatar solayotganligi uchun Chex panlari toj-taxtni yana Gabsburglar kuliga topshirishga karor berdilar. Shunday kilib, Chexiya yana Germaniya imperiyasi sostaviga kirdi.
