O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Sinflarni qo’shish 
deganda, qo’shiluvchi sinflarning barcha elementlaridan tashkil 
topgan yangi sinf xosil qilish tushuniladi. Masalan, «Ommaviy axborot vositalari» (A) va 
«Televideniye» (V) sinflarini qo’shganda xosil Bo’ladigan yangi sinf «Ommaviy axborot 
vositalari»dan iborat. Uning sxemasi quyidagicha: 
Simvolik ifodasi esa: 
A

V=A 
Sinflarni ko’paytirish
ko’paytuvchilar uchun umumiy Bo’lgan elementlardan tashkil 
topadigan yangi sinfni xosil qilishdan iborat. Masalan, yuqoridagi «Ommaviy axborot 
vositalari» (A) va «Televideniye» (V) sinflarini ko’paytirib, yangi sinf-«Televideniye»ni 
xosil qilamiz. Uning sxemasi quyidagicha: 
Simvolik ifodasi: 
A

V=V 
Sinfga to’ldiruvchi xosil qilish
ning moxiyatini berilgan sinf (to’ldiriluvchi sinf) bilan 
qo’shilganda universal sinfni xosil qiladigan sinfni topish tashkil etadi. To’ldiruvchi sinf 
berilgan sinfni (to’ldiriluvchi sinfni) inkor etish yo’li bilan xosil qilinadi. Masalan, 
«Televideniye» (A) ni to’ldiriluvchi sinf deb olsak, universal sinf «Ommaviy axborot 
vositalari» (I) Bo’lgani xolda, to’ldiruvchi sinf «Televideniye emas ommaviy axborot 
vositalari»dan (A
1
) iborat Bo’ladi. Uning sxemasi quyidagicha: 
Simvolik ifodasi esa: 
I
A

A
1
=I 
В 
А 
В 
А 
А 
А
1

---

109 
Sinflar ustida olib boriladigan amallar ma’lum bir qoidalarga Buysunadi. Ular 
quyidagilardan iborat: 
конуни
лик
идемпотент





A
A
A
A
A
A


конуни
лик
коммутатив





А
В
В
А
А
В
В
А




конуни
лик
ассоциатив
)
(
)
)(
)
(
)
(





С
В
А
С
В
А
С
В
А
С
В
А








конуни
ютиш
)
(
)
(





А
В
А
А
А
В
А
А




конуни
влик
дистрибути
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(





С
А
В
А
С
В
А
С
А
В
А
С
В
А










2- ma’ruza
Reja: 
1. Hukm – mantiqiy bilish shakli sifatida. Hukmning tuzulishi
2. Sodda hukm va uning asosiy turlari
3.Murakkab hukm va uning asosiy turlari 
4. Modal ma’no xususiyatlariga ko’ra hukm turlari
5. Hukmlar orasidagi munosabatlar
1. 
Xukm
predmetga ma’lum bir xossaning, munosabatning xosligi yoki xos 
emasligini ifodalovchi tafakkur shaklidir. 
Xukmning asosiy vazifasi predmet bilan uning xususiyati, predmetlar o’rtasidagi 
munosabatlarni ko’rsatishdir. Ana shuning uchun xam u doimo tasdiq yoki inkor 
shakldagi fikrdan iborat Bo’ladi. Fikr yuritish jarayonida biz predmet va xodisalarning 
oddiy, tashqi xususiyatlari bilan birga ularning ichki, zaruriy boglanishlarini, 
munosabatlarini bilib boramiz. Predmet va xodisalarning xususiyatlarini ketma-ket 
o’rganib, ular xaqida turli abstraktsiyalar xosil qilamiz. Bu abstraktsiyalar xukmlar 
yordamida ifodalanadi. Bilimlarimiz turlicha Bo’lgani uchun, ularni ifodalaydigan 
xukmlar xam xar xil Bo’ladi. Ba’zi xukmlarda aniq, tekshirilgan bilimlar ifodalansa, 
boshqalarida xususiyatning predmetga xosligi taxmin qilinadi, ya’ni noaniq bilimlar 
ifodalanadi. 
Xukmlar nisbatan tugal fikrdir. Unda konkret predmet bilan uning konkret belgisi 
xaqida bilim ifoda qilingan Buldi. 
Xukmlar voqyelikka mos kelish darajasiga ko’ra chin, xato va noaniq (extimol, 
taxminiy) Bo’ladi. Obektiv voqyelikka mos kelgan, uni to’gri ifodalagan xukmlar chin, 
mos kelmaganlari xato Bo’ladi. Ayni vaqtda chinligini xam, xatoligini xam aniqlab 
Bulmaydigan xukmlar – noaniq xukmlar mavjuddir. 
Xukmlar tilda gaplar orqali ifodalanadi. Xukm mantiqiy kategoriya Bo’lsa, gap 
grammatik kategoriyadir. Xukmlar asosan darak gap orqali ifodalanadi. Faqat darak 
gaplardagina fikr tasdiq yoki inkor xolda Bo’ladi. 
Masalan, «Vaqt orqaga qaytmaydi», «Xayot-bu xarakat» kabi gaplar xukmni ifoda 
uiladilar. 

---

110