O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Avloniy nomidagi xalq ta’limi tizimi muammolarini o‘rganish istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

R
asm. Kvadrat tenglamaning dialogli oynasi

Dastur matni 1.1

unit Kvadrat;

interface
uses
Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls;


type
TForm1 = class(TForm)
Label1: TLabel;
Edit1: TEdit;
Edit2: TEdit;
Edit3: TEdit;
Label2: TLabel;
Label3: TLabel;
Label4: TLabel;
Label5: TLabel;
Button1: TButton;
procedure Button1Click(Sender: TObject);
procedure FormActivate(Sender: TObject);
private
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;
var
Form1: TForm1;
implementation
{$R *.DFM}

procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject);

Var
a,b,c:Real; { Tenglama koeffitsientlari }
d:Real; { Diskriminant }
x1,x2:Real; { Tenglama ildizlari}
begin
{ Kerakli ma’lumotlarni kiritish }
a:=StrToFloat(Edit1.Text);
b:=StrToFloat(Edit2.Text);
c:=StrToFloat(Edit3.Text);
{ Diskriminantni xisoblash }
d:=b*b-4*a*c;
If d<0 Then
Begin
Label5.Caption:='Diskriminantnoldankichik'+#13+
'Tenglamaningildiziyo‘q.'
End
Else
Begin
{ Ildizlarni xisoblash }
x1:=(-b-Sqrt(d))/(2*a);
x2:=(-b+Sqrt(d))/(2*a);
{ x1, x2 natijani chop etish }
Label5.Caption:='Tenglama ildizlari'
+#13+'x1='+FloatToStr(x1)
+#13+'x2='+FloatToStr(x2);
End;
end;

procedure TForm1.FormActivate(Sender: TObject);

begin
Label1.Caption:='Tenglama koeffitsientlarini kiriting'
+#13+'va Xisoblash tugmasini bosing';
end;
end.
Standart va nostandart matematik funksiyalar

Funksiya nomi	Tilda yozilishi	Ma'nosi
Sinx Cosx Lnx e^x	SIN(x) COS(x) Ln(X) EXP(x)	x ning sinusi x ning kosinusi x ning natural logarifmi Eksponenta
√x	SQRT(x)	Kvadrat ildiz
Arctgx |x| x^2 a^b	ARCTAN(x) ABS(x) SQR(x) EXP(b*LN(a))	x ning arktangensi x ning moduli x ning kvadrati a ning b chi darajasi

Nostandart matematik funksiyalar.

1. Secx = 2. Cosecx = 3. Tgx = 4. Arcctgx =
5. Arc sin x = Arctg 6. Arc cos x = Arctg
7. Arc sec x = Arctg 8. Arc cosec x = Arctg
9. 10. Padian =


O'zgartirish funksiyalari

Funksiya	Qiymati
Chr(n)	Kodi n ga teng simvol
IntToStr(k)	Butun k ni tasvirlovchi satr
FloatToStr (n)	Haqiqiy n ni (2) tasvirlovchi satr
FloatToStrF(n,f,k,m)	Haqiqiy n ni (2) tasvirlovchi satr
	Bunda: f - format; k - aniqlik
	m-kasr qismidagi raqamlar soni
StrToInt (s)	Satrni butun songa o'tkazish
StrToFloat (s)	Satrni haqiqiy songa o'tkazish
Round (n)	Haqiqiy sonni yaxlitlash
Trunc (n)	Haqiqiy sonning kasr qismini olib tashlash
Frac(n)	Kasrli sonning kasr qismi
Int (n)	Kasrli sonning butun qismi

Dasturda arifmetik va mantiqiy ifodalar o'zgaruvchi, o'zgarmas, standart funksiyalar, qavslar va amal belgilari orqali tashkil qilinadi.

Ifodalarda hisoblashlar tartibi qavslar ichidagi ifodalar bajarilgandan keyin quyidagi tartibda bajariladi:

l. NOT amali;

2. *, /, DIV, MOD, AND;

3.+, -, OR;

4.Taqqoslash belgilari: <, >, <=, >=, <>, =, IN.

Ifodadagi amal natijasi qanday turda bo'lishi amallarda qatnashayotgan o'zgaruvchilarning turlariga bog'liq. Agar ikkita o'zgaruvchining turi Integer yoki Real bo'lsa, amal natijasi ham Integer yoki Real bo'ladi. Agar biri Integer, ikkinchisi Real bo'lsa natija Real bo'ladi. NOT, OR, AND va taqqoslash amallarining natijalari esa Boolean turida bo'ladi.

Kompyuter foydalanuvchi tomonidan qo'yilgan masalani aniq va tushunarli ko'rsatmalar berilgandagina bajara oladi. Bu ko'rsatmalar ma'lum bir ma'noni anglatuvchi so'zlardan iborat bo'lib, kompyu-terga qanday amalni bajarish lozimligini bildiradi va bu ko'rsatmalarga operatorlar deyiladi. Operatorlar dastur ishlaganda ketma-ket ravishda bajariladi. Delphi tilida bir satrga bir necha operatorlarni yozish mumkin.

Delphi tilida dastur matni bosh va asosiy bo'limdan tashkil topadi. Bosh bo'lim dastur nomi va o'zgaruvchilar, o'zgarmaslar, massivlar, belgilar (metkalar), protseduralar va funksiyalarni tavsiflashdan iborat bo'ladi. Asosiy bo'lim dastur tanasi deyilib, unda dasturda bajariladigan hamma operatorlar ketma-ketligi beriladi va u Begin (boshlamoq) so'zi bilan boshlanib End (tugash) so'zi bilan tugaydi. Umumiy holda dastur tuzilmasi quyidagi ko'rinishga ega: