O`zbеkiston rеspublikasi

7 Mavzu Oilada bolani to’g`ri tarbiyalash shart - sharoitlari.

Ota-onalar o’z bolalaridan qanday kishilar tarbiyalab yetishtirishlarini, unda qanday fazilatlar hosil qilishlarini ani q tasavvur qilishlari kerak. Bolani to’g`ri tarbiyalash uchun uni yaxshi bilish va tushunish kerak, buning uchun esa pedagogik bilimlar zarur bo’ladi. Ular ota-onalarning bola xul qini to’g`ri taxlil qilishga, uning tarbiyasi uchun to’g`ri yo’lni tanlashga yordam beradi. Ota-onalar bola tarbiyasida pedagoglik odobiga rioya qilishlari zarur. Pedagoglik odobi nima o’zi?

Bu bolaga bo’ladigan munosabatda me’yorga rioya qilish, ya’ni bolaning ongiga, qalbiga, shaxsiga ta’sir etadigan tarbiyaviy choralarni uning yosh xususiyatlarini, imkoniyatlarini xisobga olib mavjud sharoitga qarab tanlay bilishdir.

Pedagoglik odobi- bolani tarbiyalashdagi moxirlik bo’lib, bunda tarbiyachilarni o’rgatgandek ota-onalarni xam o’rgatish kerak. Ota-onalar o’z xul qi, fe’l - atvorini tashkil eta bilishlari, bolaning qalbida, ongida nima kechayotganini seza olishlari, shunga qarab muomila qila bilishlari lozim.

Shu bilan bir qatorda bolalarga talabchan munosabatda bo’lishlari, ularda iroda, ong, xul qni, o’z xatti-xarakati uchun bosh qalar oldida javob bera olishni tarbiyalashlari kerak.

Oilani turmush madaniyati, oila a’zolarining bir-biriga xurmatli munosabati va butun oilaviy xayotni to’gri tashkil etishni o’z ichiga oladi. Bunday batartib oilalarda tarbiyalanayotgan bolalar sekin asta kattalarning hayot tajribalarini egallab boradilar. Bola bilan dildan, beg`araz suxbatlashish, bolani ota-onalarga ya qinlashtiradi, ular o’rtasida mehr o qibat kuchayadi.

Bolaning tarbiyasiga oiladagi tash qi shart-sharoit: uyning jixozlanishi, gigiyenik, umumiy madaniyat va estetik didga javob berish xam ta’sir etadi. Bolaning normal rivojlanishi uchun xar bir oilada zarur shart-sharoit: bolaning o’ynashi va shug`ullanishi uchun aloxida joy bo’lishi kerak. Bolalar uyda saramjom-sarishta bo’lishlari, uy jihozlari va o’z anjomlarini ehtiyot qilishlari zarur.(o`yincho qlar, kiyimlar va o’rin jixozlari)

Ota-onalar bolalarning fe’l – atvorini yaxshi bilishlari ularda bola tarbiyasi uchun javobgarlikni oshiradi. Ular bolaga bir xil talab qo’yadilar va ta’lim tarbiya ishini izchillik bilan amalga oshiradilar.

Maxsus pedagogik bilimlarni egallash bolalarda sinchkovlikni, kuzatuvchanlikni, manti qiy tafakkurning oddiy formalarini o’stirishga, bolalar mehnati va o’yiniga to’g`ri raxbarlik qilishga bolalar xul qini to’g`ri tahlil qilishga yordam beradi.

Ota-onalarni ilk yoshi bolalar filiologiya va psixologiyasini bilishlari bolani sog`ligini sa qlashga g`amho’rlik qilish uni xarakatlarini madaniy gigiyenik malakalarini rivojlantirish nut qi, muomila faoliyatini o’stirishga yordam beradi.

Bolalarda muta qillikni o’stirish ularni qiyinchiliklarni yengishga o’rgatish undagi irodani mustahkamlash muhim ahamiyat kasb etadi.

Shu bilan birga bolalarni tarbiyalashda ularning o’ziga xos xususiyatlarni bili shva uni e’tiborga olish zarur. Chunki xar bir bola yoshi teng bo’lgan ikkinchi boladan o’zining qizi qishi, qobiliyati, mijozi va fe’l-atvori bilan far q qiladi. Bir xil vaziyatda xar bir bola o’zini xar xil tutadi: biri uyatchan, tortincho q, bosh qasi esa dadil; biri bo’shang, pssiv, yana bosh qasi tevarak- atrofda bo’layotgan vo qealarga judayam xushyor va sezgirlik bilan munosabatda bo’ladilar. Shuning uchun, ota-onalar xar bir bolaga uning o’ziga xos, mos yo’lni tanlaydilar.

Oila a’zolari o’rtasidagi o’zaro xurmat, hamjihatlik, oilaning yaxshi yo’lga qo’yilgan ichki hayoti tarbiyada muhim ahamiyat kasb etadi. Oila a’zolari o’rtasidagi samimiy munosabatlar: mehribonlik, o’zaro hurmat va g`amxo’rlik, vatanparvarlik, mexansevarlik kayfiyati, umumiy tartib va oilaviy an’analar, bolalarga kattalar qo’yadigan talablarning yagonaligi muhim rol o’ynaydi.

Bolani to’g`ri tarbiyalashda uning oldida ota-onaning obro’sini yu qori bo’lishi kerak, busiz tarbiya bo’lishi mumkin emas. Ota-onalarning fu qarolik qiyofasi, hayoti, ishlari, yurish turishi, jamiyat oldida o’z oilasi uchun javobgarlik tuyg`usi ular obro’sining asosidir. Mehnat va ijtimoiy faoliyatni oilaviy vazifalar bilan qo’shib olib boradigan, o’z bolalarining hayotiga qizi qadigan va ularga mohirlik bilan rahbarlik qiladigan ota-onalar eng obro’li kishilardir – bularning xammasi xam onaga, xam otaga baravar taallu qlidir.

Bolalarga qo’yiladigan talablarda birlik bo’lishi umumpedagogik prinsip xisoblanadi, maktabda ham, oilada ham bu prinsipga amal qilinishi lozim. Oilada bolalarni tarbiyalashda quyidagi shartlarga rioya qilinishi zarur:

a) bolalar tarbiyasi uchun javobgarlikni xis kilish;

b) pedagogik bilimlardan xabardor bo’lish;

v) bolaga bo’lgan mexr-muhabbatni unga talabchanlik qilish bilan qo’shib olib borish.

Insonning qanday kishi bo’lib yetishishi ko’p jihatdan u qjavobgardurlar. Shaxsning qadr- qimmati uning jamiyatga keltiradigan foydasi bilan baxolanadi. Ota-onalar o’z bolalarining asosiy tarbiyachilari xisoblanadilar. shuning uchun ular farzandlarini o’z xa qining eng yaxshi urf-odatlari va oilaviy an’analarini ruhida oliyjanob fazilatli, bilimdon, madaniyatli shaxs qilib tarbiyalashlari kerak.

Tarbiya ko’p qirrali, uzo q davom etadigan jarayondir. Bolani o’rab olgan muxitning xammasi – odamlar, narsalar, vo qea- xodisalar, uning ongida, xul q-atvorida ma’lum iz qoldiradi, uni o’zgartiradi va rivojlantiradi. ota-onaning burchi manna shu rivojlanishni ziyraklik bilan bosh qarib borishdir. Ota-onaning mehri, muruvvati, g`amxo’rligi bolalar uchun sua va havodek zarur.

Oilaviy tarbiyaning ko’p muammolari ota-onalarni pedagogik bilimlardan xabarsiz ekanliklari orkali yuzaga keladi. Bunda yota-onalarning ko’pchiligi axlok, xu qu qshunoslik, ruxiyat va pedagogik bilimlarni bilmaydilar. Bu esa bola tarbiyasida noxush vo qealarga sabab bo’lmo qda.

Ota-onalarga mo’ljallangan, ularning tafakkurini va amaliy faoliyatini kuchaytiruvchi, oilada bolaning xul qini va o’zlarining tarbiyaviy ta’sirini taxlil qilishga undovchi pedagogik bilimlarni yanada kengro q targ`ib qilish kerak.

Hozirgi va qtda jumxuriyatimiz rahbarlarining asosiy diqqat-e’tiborlari jamiyatda yuz berayotgan noxushliklarni bartaraf etish, oilalarga, ko’p bolali onalarning farzandlariga yaxshi tarbiya berishlariga, oila tarbiyasi va ijtimoiy tarbiya birligini mustahkamlashga qaratilgandir. Chunki bolaning sog`lig`ini sa qlash va uni tarbiyalashda oila aslsiy rol o’ynaydi. Mustahkam, ma’naviy va ahlo qiy sog`lom oila jamiyat tara q qiyotining asosiy omilidir.

Bola bu muhabbat va g`amxo’rlikka ota-onalarga nisbatan katta mexribonlik va muhabbat, ularning ustunligi va obro’yini tan olish, ular yo’lidan borishiga, xar narsada ularga ta qlid qilishga intilish bilan javob beradi. Oilada ta’sirining kuchi bolaning tarbiyaviy tsirlarga moyilligi, ta qlidchanligi bilan belgilanadi.

Ayni qsa kichik yoshli bolalarni tarbiyalashda oilaning roli kattadir. Bolalar ota-ona raxbarligida tevarak-atrof, hayot to’g`risidagi dastlabki tasavvurlarni egallab oladilar.

Oila bolani tarbiyasiga ta’sir etadi, uni tevarak-atrofdagi xayotga qo’shadi.

Bolani yoshligidan boshlab oilaviy odob-axlo q qoidalariga odatlantirish, yaxshi xul q-atvorli bo’lishga o’rgatish ota-ona uchun xam farz, xam qarzdir. Ular bolalarda yoshligidan boshlab kishilarga mexr-muhabbatli, izzat-hurmatda bo’lish, insonning qadriga yetish va hurmat qilish kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalab borishlari zarur.

O qil ota-onalar oilada farzand dunyoga kelishi bilan uni tarbiyasini buvisi, buvasi yoki jamoat tarbya muassasalarga topshirmay, bu ma’suliyatli vazifa bilan o’zlarijiddiy shug`ullanadilar. O`z farzandlarini o’zi yashab turgan jamiyatning munosib kishilari qilib tarbiyalashga intiladilar.

O`zbek oilalarida bolalarni jamiyatning munosib farzandlari qilib tarbiyalash bo’yicha ijobiy tajribalar to`plangan. Lekin kichkintoylar tarbiyasida jiddiy xatolarga yo’l qo’yadigan oilalar ham uchraydi. Bu esa bolalarning kelgusidagi kamolotiga salbiy ta’sir etadi va ularni qayta tarbiyalashdek murakkb muammolarni keltirib chi qaradi. Bunday xatolarning asosiy sababi ota-onalarda pedagogik madaniyatning yetarli darajada bo’lmasligi. O`z bolasini yaxshi kishi, yetuk inson qilib tarbiyalash istagini o’zi yetarli emas. Buni uddalay bilish kerak.

Ota-onalar; «Bolalarni tarbiyalash - hayotimizning muxim sohasi… To’g`ri tarbiya – bizning baxtli kelajagimiz, yomon tarbiya bizning kelajakdagi qayg`u – xasratimiz, ko’z yoshlarimiz bosh qa kishilar oldidagi, butun mamlakat oldidagi abimizdir», degan fikrlarni tushunishlari kerak, - degan edi ato qli pedagoglardan biri. O`z bolasini tarbiyalashni shaxsiy ish deb bo’lmaydi, balki bu jamiyat oldidagi fu qarolik burchini bajarishdir.