O„zbekiston respublikasi

Davlat, nodavlat tashkilotlarning o„rni. «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyatiga
o‘tish» g‘oyasini bugun amalga oshirish ma’lim ma’noda mafkuraviy ishlarimizning qat’iy
tizimi doirasiga bog‘liq. Shuningdek, o‘qitish texnologiyasi, darslik, ijtimoiy fan salohiyatiga,
ularni amalga oshirish omillariga bog‘liq.
Siyosiy partiyalar - o‘z faoliyati bilan fikrlar rang-barangligi va qarashlar xilmaxilligiga
asoslangan demokratik jamiyat barpo etish g‘oyasining amalga oshishiga xizmat qiladi.
O‘zbekistonda har bir partiya o‘z dasturiy qarash va maqsadlarini ro‘yobga chiqarish
uchun barcha huquqiy asos va qonuniy kafolatlarga ega. Har bir partiyaning o‘z dasturiy
g‘oyalarini hayotga tatbiq etish jarayonida milliy istiqlol mafkurasining asosiy tamoyillariga
amal qilishi siyosiy hayotning bosh mezonidir. Chunki xalq manfaatlari, istiqlol g‘oyalari, qaysi


⁷⁷ E.Yusupov. Inson kamolotining ma’naviy asoslari. -T.:Universitet, 1998, -B. 120.


⁷⁸ Karimov I. Milliy istiqlol mafkurasi - xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. --T.:O'zbekiston, 2000. -B.
23.


⁷⁹ Karimov I. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. -T.:Ma’naviyat, 2008. -B. 52.


⁸⁰ Milliy istiqlol g’oyasining asosiy maqsad va vazifalari. -T.:«Ijod dunyosi» nashriyot uyi, 2002. -B. 9.




siyosiy va mafkuraviy kuchga mansubligidan qat‘iy nazar, barcha yurtdoshlarimiz uchun
muqaddasdir.
Mamlakatimiz ijtimoiy hayotida faoliyat ko‘rsatayotgan nodavlat tashkilotlar mafkuraviy
jarayonlarda ham faol ishtirok etishi lozim.
Respublika Ma‘naviyat va ma‘rifat kengashi bu boradagi amaliy ishlarni muvofiqlashtirib
borishi, Inson huquqlari milliy markazi, Ma‘rifatparvarlar jamiyati, Oila ilmiy markazi,
Faylasuflar milliy jamiyati, O‘zbekiston Faylasuflari jamiyati, Ijtimoiy fikr markazi kabi
tashkilotlar o‘z faoliyatini milliy istiqlol mafkurasi bilan uyg‘un holda tashkil etishi maqsadga
muvofiqdir.
Demak, milliy istiqlol g‘oyasini yoshlar ongiga singdirish sohalari va yo‘nalishlari
xilmaxil bo‘lib, ulardan samarali va to‘g‘ri, o‘rinli foydalanishni talab etadi. Mafkura har qanday
jamiyat hayotida zarur va muhimdir. Mafkura bo‘lmasa xalq, millat, jamiyat, davlat o‘z yo‘lini
yo‘qotishi muqarrar. Mafkura jamiyat, xalq va millatning iqtisodiy, siyosiy, madaniy
taraqqiyotiga maqsad va yo‘nalish beradi. Milliy g‘oya, milliy mafkurani yoshlar ongiga
singdirishda:

1. 
   Nodavlat, mustaqil tashkilotlar faoliyatini takomillashtirish, ularning imkoniyatlaridan
   to‘la foydalanish zarur.
   
2. 
   Mustaqillikni mustahkamlab, ma‘naviy, ma‘rifiy-mafkuraviy ishlarni yanada
   jadallashtirish, yangi bosqichga ko‘tarish, bu sohadagi barcha ishlarni muvofiqlashtirib, yagona
   maqsad yo‘lida safarbar etishni taqozo etadi. Ayniqsa fuqarolarni kamol toptirishga
   yo‘naltirilgan va tuzilgan ma’naviyat va ma’rifat Respublika Kengashi targ‘ibot-tashviqot
   ishlarini uzluksiz olib borishni davr taqozo etmoqda.
   
3. 
   Maktablar, litseylar, kollej va oliy o‘quv yurtlarida bevosita ma’naviyat masalalari bilan
   shug‘ullanadigan mutassaddi mutaxassislar lavozimlarini joriy etib, ular hayotini yanada
   faollashtirish lozim.
   
4. 
   Oila, mahalla, umumiy o‘rta, umumiy maxsus, kasb-hunar ta’limi, maktabdan tashqari
   muassasalar, oliy ta’lim tizimida bolalar, o‘smirlar, talaba yoshlar ongini yuksaltirish, ularni
   ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbirlar bilan band qiladigan turli xil tashkilot va to‘garaklar tuzish,
   ongni fikrlashga o‘rgatish, ularning tafakkurida bo‘shliq paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim.
   

3. 
   Milliy g„oya va mafkurani targ„ib tashviq qilishda mutaxassislar roli va
   ma’suliyati. Kadrlarning salohiyatini oshirishda “O„zbekiston Respublikasi Ta’lim
   to„g„risidagi Qonuni” va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da belgilangan vazifalarni
   amaliyotga tadbiq etishning ahamiyati. Rahbar va mutaxasislarlar faoliyatida milliy
   g‘oyaning asosiy maqsadini fuqarolarning, keng jamoatchilikning maqsad va yo‘nalishlari bilan
   O‘zbekistonning taraqqiyot yo‘lining ma'no va mazmunini hisobga olgan holda ularda ishonch
   uyg‘otish, adolatli, demokratik fuqarolik jamiyati qurilishi maqsadlarini amalga oshirishni
   uyushtirishda, ma'naviy-ruhiy rag‘batlantirishda namoyon bo‘ladi. Rahbar va mutaxasislarlar
   milliy g‘oya orqali fuqarolarni g‘oyaviy jihatdan tarbiyalaydi hamda g‘oya bilan g‘oyaning, fikr
   bilan fikrning, jaholatdan ma'rifatning farqini anglatishga, ma'rifatga ishonch va e'tiqodni
   mustahkamlashga xizmat qiladi. Fuqarolarni milliy g‘oyaga "zid" bo‘lgan yot zararli g‘oyalardan
   saqlab, ularda fikrga qarshi fikr, g‘oyaga qarshi g‘oya, jaholatga qarshi ma’rifat bilan javob
   berishga nisbatan doimo tayyor bo‘la olish "immunitetini" shakllantiradi. Rahbar va
   mutaxasislarlar faoliyatida milliy g‘oyani mamlakatning oldida turgan ulug‘ bunyodkorlik
   ishlaridan ko‘zlangan asosiy maqsad insonlarni erkin va farovon hayotga erishish, ozod va obod
   Vatan qurish yo‘lida har bir kishining faol bo‘lishiga qaratadi. Rahbar va mutaxasislar fao-
   liyatida milliy g‘oya hech qachon kishilarning ongi va dunyoqarashini "boshqarish"ni, ularni
   yana allaqanday "qolipga", "yagona andozaga" solishga qaratilmasligi, u fikrlar, g‘oyalar xilma-
   xilligiga asoslanishi, erkin fikrni uyg‘otish va fikr erkinligini kafolatlab berish, o‘zgalar fikrini
   tinglash, eshitish va aytishga imkoniyat yaratishi muhim. Demak, milliy istiqlol g‘oyasi "yagona
   g‘oya"ga intilishdan mutlaqo begona bo‘lganligi bilan ham boshqa nosog‘lom g‘oyalardan farq
   

qiladi. Shunda milliy g‘oya rahbar va mutaxasislarlar faoliyati orqali voqea-hodisalarni bilish,
tahlil etish, unga baho berish kabi ilmiy, tarbiyaviy va amaliy vazifalarni bajaradi.
Rahbar va mutaxasislarlar faoliyati orqali milliy g‘oya:

• 
  jamoada mustaqil dunyoqarash va erkin fikrlashni shakllantiradi;
  

mehnat jamoalarida milliy totuvlik, hamjihatlikni mustahkamlaydi, nosog‘lom
mahalliychilik, urug‘-aymoqchilik illatlaridan holi etadi;
mustaqil hayotga endi qadam qo‘yayotgan yosh avlodning dunyoqarashiga yangicha
ma’no va mazmun baxsh etish orqali unda faol hayotiy pozitsiyani, milliy g‘oyaga ishonch va
e’tiqodni mustahkamlaydi;

• 
  jamiyatimizda sog‘lom ijtimoiy muhitni yaratish, kishilar
  

ongiga Vatan takdiri uchun mas’ullik, yagona Vatan tuyg‘usini mustah
kamlaydi;

• 
  istibdod davri oqibatlarini, qullik va mutelik kayfiyatlarining ongimizda,
  

tafakkurimizda saklanib qolayotgan asoratlarini taxlil etish, ularni bartaraf qilish yo‘llarini topish
zarurati bilan bog‘liq vazifalarni hal etadi. Demak, rahbar va mutaxasislarlar faoliyatida milliy
g‘oyaga asoslanib, yangicha fikrlaydigan, mutelik tuyg‘usidan holi bo‘lgan, o‘zligini anglagan,
avlod-ajdodlarning madaniy merosini yaxshi bilgan ma’naviy barkamol avlodni tarbiyalash
muhim vazifa hisoblanadi.
Diqqat qilinsa, ta‘limning milliy modelida ilgari surilgan maqsadlarning mohiyati aynan
milliy g‘oya va mafkuradagi asosiy tamoyillar bilan uyg‘unligini anglab olish qiyin emas.
Qadrlar tayyorlash milliy modelida belgilangan maqsad va vazifalarning to‘la amalga
oshishi mamlakatimizdagi ijtimoiysiyosiy muhitning yanada yaxshilanishiga olib keladi,
jamiyatda yangi shaxs - komil insonlar vujudga keladi. Ular hayotga tamomila boshqacha
yondashadilar va boshqacha nigoh bilan qaraydilar.
Ikkinchidan, milliy model tadbiqi kishining jamiyatda o‘z o‘rnini topish jarayonini
tezlashtiradi. «Ta’limning yangi modeli ishga tushgach, - deb ko‘rsatgan edi I.A.Karimov, -
insonning hayotdan o‘z o‘rnini topish jarayoni tezlashadi. Har qanday odam ham o‘smirlik
chog‘ida, endigina voyaga yetib kelayotgan davrda jamiyatdan munosib o‘rin topishi kerak»⁸¹.
Milliy modelning takomillashuvi jamiyatda mustaqil fikrlaydigan shaxsning shakllanishiga
olib keladi. Bunday shaxslarning ko‘payishi jamiyatda ongli hayot kechirish tizimini vujudga
keltiradi. Ya’ni, odamlar olamon bo‘lib yashashdan bosh tortadilar, har bir kishi o‘z aqli, o‘z
mehnati, o‘z xulosasi bilan yashay boshlaydi. Eng muhimi, bunday kishilarga chetdan hech
qanday nopok kuch, buzuq g‘oyalar, quruq shiorlar, chaqiriqlar bilan ta’sir etib bo‘lmaydi.
Bunday odamlarni o‘zi tanlagan yo’llari, maqsadlaridan hech qanday kuch toydira olmaydi.
Yuksak g‘oyalar odamlarni olijanob maqsadlar sari yetaklaydi. g‘oyasi yetuk, e’tiqodi butun,
qadriyatlari yuksak insongina mardlik namunalarini ko‘rsata oladi⁸².
Shunday ekan, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ilgari surilgan ta’limning milliy
modeli masalasi, avvalo, jamiyatimiz hayotining o‘ziga xos mazmuniga aylangan, xalq
tayanadigan kuch bo‘lmish milliy g‘oyadagi asosiy tamoyillarni ham o‘zida aks ettirgan.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov yozganidek «Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor
maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan, millati tili va dinidan qat’iy nazar, har
bir fuqaroning yagona Vatan baxtsaodati uchun doimo mas’uliyat sezib yashashiga chorlash,
ajdodlarimiz bebaho merosi, milliy qadriyat va an’analarimizga munosib bo‘lishga erishish,
yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchilik ishlariga da’vat qilish, shu
muqaddas zamin uchun fidoiylikni hayot mezoniga aylantirish - milliy mafkuraning bosh
maqsadidir»⁸³.


⁸¹ Barkamol avlod orzusi. -T., 1999, -B. 179.


⁸² G'oya va mafkura. -T. , 2002 yil, «Ijod dunyosi» nashriyoti. 25-bet.


⁸³ Boboev Х. va boshqalar. Milliy istiqlol mafkurasi va taraqqiyot. -T.:Yangi asr avlodi, 2001. -B. 3.




Bizning ezgu maqsadimiz esa ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish asosida g‘oya va
mafkuramizni e’tiqod qilinadigan muqaddas tuyg‘uga aylantirishdir. Chunki, e’tiqodga
aylanmagan g‘oyani g‘oya, milliy mafkurani mafkura deb bo‘lmaydi⁸⁴
Shuning uchun ham «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturida,
davlat, jamiyat va inson faoliyatining barcha sohalarini qamrab oladigan, butun ta‘lim tizimini
tubdan isloh qilishga qaratilgan muhim hayotiy masalalar ilgari surilgan. Unga ko‘ra, o‘quv-
tarbiya jarayoni sifatini jahon standartlari darajasiga ko‘tarish, ta’lim jarayoniga zamonaviy
pedagogik va axborot texnologiyalarining butunlay yangi usullarini joriy etish;

• 
  o‘quv yurtlari tuzilmalarini takomillashtirish..., yoshlarga milliy va umuminsoniy
  qadriyatlarni idrok etish mafkurasi asosida, Vatanga mehr-muhabbat, mustaqillik g‘oyalariga,
  sadoqat ruhida ta’lim-tarbiya berish;
  
• 
  yoshlar bilan muntazam ravishda tinimsiz ishlash, iqtidorli bolalarni qidirib topish,
  ularning eng yaxshi xorijiy o‘quv markazlarida professional ta’lim olishi uchun sharoit yaratish;
  
• 
  O‘zbekistonning iqtisodiy va ma’naviy ehtiyojiga mos keladigan, yuksak malakali xorijiy
  mutaxassislar bilan raqobat qila oladigan kadrlar salohiyatini yuzaga chiqarish va uni
  rivojlantirish;
  
• 
  ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini yangi o‘quv adabiyotlari, zamonaviy
  jihozlar va kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash va h. k.
  

Binobarin, ta’lim sohasida belgilangan bu vazifalar, milliy g‘oya va mafkuraning asosiy
tamoyillari, uning maqsadi va mohiyati bilan ham uzviy bog‘liqdir.
Fikrimizni asoslash uchun milliy mafkuraning mazmuniga e’tibor beraylik:

• 
  iqtisodiy, ijtimoiysiyosiy, madaniy-ma’naviy hayotning barcha sohalariga singib ketgan
  sobiq Ittifoqdan, eski mustabid tuzumdan qolgan yaramas merosni uzil-kesil tugatishdan;
  
• 
  mustaqillikning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy, siyosiy-huquqiy zaminlarini
  mustahkamlashdan;
  
• 
  O‘zbekistonning o‘ziga xos va o‘ziga mos taraqqiyot yo’lini asoslashdan;
  
• 
  fan-texnika yutuqlarini rivojlantirib, jamiki zamonaviy yangiliklarni chuqur o‘rganib,
  ularni hayotga, ishlab chiqarishga ijodiy, oqilona joriy etish va O‘zbekistonni jahon bozori
  talablariga mos keladigan tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradigan mamlakatga aylantirish;
  
• 
  yoshlarni imon-ye’tiqodli, milliy g‘oyaga sadoqat, bir-birlariga mehr oqibatni, o‘z
  Vataniga, millati, dini, tili, tarixi, madaniyati urf-odatlariga hurmat ruhida tarbiyalash bugungi
  kun talabidir.
  

Zero, fuqarolarni yangicha tafakkur asosida tarbiyalash orqali milliy g‘oya va mafkuraning
hayotbaxsh insonparvarlik tomoyillariga, umumbashariy qadriyatlarga mos keladigan xulq-
atvorni shakllantirish va kamolga yetkazish, ya’ni jamiyatda mehr-muruvvat madaniyatini qaror
toptirish mumkin.
Yurtimizda har bir yilning muayyan ijtimoiy masalaga bag‘ishlanishida ham chuqur
ramziy ma’no bor edi. Zotan, har bir narsaga, inson qalbidagi oliy tuyg‘u mehr bilan
yondashilmasa kutilgan natijaga erishib bo‘lmaydi. Shu bois milliy g‘oya va mafkuraga ham
ixlos bilan munosabatda bo‘lish, uning tarixiy, falsafiy, diniy, ahloqiy ildizlarini muntazam
o‘rganib borish, ajdodlarimiz merosini ta’limning har bir bo‘g‘inida yoshlarimiz ongi tafakkuriga
singdirish muhimdir.
O‘z navbatida, yillarda belgilangan maxsus vazifalar bir martalik harakat ham, «tadbirlar
kompleksi» ham emas, balki dunyoqarash va fe’l-atvordir, inson ichki ma’naviyatining tarkibiy
qismi jamiyat madaniyatining alomatidir. Yuqoridagi fikrlarga tayanib, milliy g‘oya va mafkura
shakllanishida ta’lim tarbiya tizimidagi o‘rni nimadan iborat degan masalaga oydinlik kiritish
zarur, deb o‘ylaymiz.
Fikrimizcha, har bir yilda ustuvor vazifani belgilab olish milliy mustaqillik g‘oyasining
insonparvarlik tomoyillaridan ko‘zlangan asosiy maqsaddir. Shuning uchun ham tarbiya
jarayonida xuddi shu konkret maqsaddan kelib chiqqan vazifalarga jiddiy e’tibor berish zarur.


⁸⁴ A.Begmatov. Ma’naviyat falsafasi yoxud Islom Karimov asarlarida yangi falsafiy tizimning yaratilishi. -T.: 2000.
-B. 21.

Ta’lim-tarbiya barcha davrlarda ham insoniyat oldida hal etilishi zarur bo‘lgan eng muhim

dolzarb vazifa bo‘lib turgan. Shuningdek, u odamlarning amal qilib kelayotgan tajribalari,
yutuqlari, urf-odatlari va an‘analari asosida tashkil qilingan. YA‘ni, ta‘lim-tarbiyaga doir
shakllangan urf-odatlarimiz, boqiy an’analarimiz ko‘p. Bugungi kunda ham ulardan yoshlarni
tarbiyalashda keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Binobarin, Birinchi Prezidentimiz
I.A.Karimov ta’kidlab ko‘rsatganidek «Biz mamlakatimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday
tarbiya topishiga, qanday ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lib voyaga yetishiga, farzandlarimizning
hayotga nechog‘li faol munosabatda bo‘lishiga, qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishiga
bog‘liq ekanini hamisha yodda tutishimiz kerak»⁸⁵. Bilimlar va axborotlar hajmining ko‘payishi
odamlar dunyoqarashining kengayishi va ma’naviyatining yuksalishiga turtki bo‘lishi shubhasiz.
Ayni paytda, tinimsiz va tizimsiz kelayotgan xabarlar ichidan haqqoniy, obyektiv va foydali
ma’lumotlarni ajrata olish qobiliyatini shakllantirish juda muhim vazifa bo‘lib boradi.
Respublikamizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan ishlar
xuddi mana shu maqsadga yo’naltirilgan. Zero, ushbu masala g‘oyaviy nuqtai nazardan