O‘zbeкiston respubliкasi

Darak gap. 
Darak gap xabar berish, biror hodisa yoki dalilni 
tasdiqlash xususiyatiga ega bo‗ladi: 1. 
Umrim bo„yi seni kutarman. 
2
. 
Sarvi gulro„ kelmadi. 
Darak gap kesimlikdagi mayl ma‘nosiga ko‗ra turlicha bo‗lishi 
mumkin: 
1)
aniq xabar: 
Bola keldi
; 
2)
taxmin: 
Ertaga majlis bo„lar
; 
3)
istak: 
bugun bozorga chiqsam
. 
Bu qatorni yana davom ettirish mumkin. 
Darak gap istakni ifodalaganda, so‗zlovchining taxmin-tilagi 
haqida xabar beradi. Istak qat‘iylashsa, u buyruq gapga aylanib ketadi. 
Bu bilan darak va buyruq gap bir-biriga yaqinlashadi: 
Sen borsang – 
Sen bor. 
Darak gapda so‗z tartibi, odatda, buzilmagan, gap esa darak 
intonatsiyasiga ega bo‗ladi. Shuningdek, darak gapning kesimi ham 
o‗ziga xos. U so‗roq yuklamasidan xoli va aniqlik mayli shaklida 
bo‗ladi. 
Atov gap va so‗z-gap ham darak tabiatiga ega bo‗ladi: 1. 
Qish. 
2.
 
Ha. 
3
. Rahmat. 
So„roq gap. 
So‗roq gapda so‗roq ma‘nosiga boshqa ma‘no ham 
qorishgan holda bo‗lishi mumkin: 
1)
 
so‗roqning o‗zi: 
Halim keldimi? 
2)
 
so‗roq-hayrat: 
Halim keldimi? 
3)
 
so‗roq-taajjub: 
Yozda ham shunday yomg„ir yog„adimi? 
4)
 
so‗roq-mamnunlik: 
Halim tugatdimi-a? 
5)
 
so‗roq-gumon: 
Olib chiqarmikin? 
6)
 
so‗roq-taxmin: 
Sen Olim emasmisan? 
7)
 
so‗roq-darak: 
Tugatdimi? 
(Кo„rdingmi, 
tugatdi 
ma‘nosida.) 
8)
 
so‗roq-buyruq: 
Tezroq jo„namaysizmi? 
So‗roq gap kutilayotgan javobga munosabatiga ko‗ra uch xil: 

---

423 
1)
 
sof so‗roq gaplar javob talab qiladi: 
Bugun qayerga 
borasan? 
2)
 
ritorik so‗roq gap javob talab qilmaydi va mohiyatan darak, 
shaklan so‗roq gap hisoblanadi: 
Onani sevmaydigan odam odammi? 
3)
so‗roq-buyruq gap so‗roq yo‗li bilan buyurish ma‘nosini 
ifodalaydi: 
Tezroq kelmaysizmi
? 
So‗roq gap mazmun hajmiga ko‗ra ikki xil: 
1)
umumiy so‗roq. Bunda narsa yoki hodisa to‗laligicha 
aniqlanadi: 
Bu nima? Bu kitobmi? 
Bunda javob kesimga tegishli 
bo‗ladi. 
2)
xususiy so‗roq. Bunda narsa yoki hodisaning bir tomoni 
aniqlanadi: 
Bu qanday kitob? Кitobning varag„i qancha? Sen 
qayerdan kelding? 
Bunda javob so‗roq olmoshi bilan ifodalangan 
kesimdan boshqa har qanday bo‗lak bo‗ladi. 
So‗roq gapda so‗roq ma‘nosi quyidagi vositalarga tayanadi: 
1)
so‗roq yuklamalari; 
2)
so‗roq olmoshlari; 
3)
so‗roq ohangi.