O‘zbeкiston respubliкasi

MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Kirish va kiritmalarning gap lisoniy strukturasiga 
munosabati haqida gapiring. 
2.
Kirishlarga tavsif bering. 
3.
Kiritmaga tavsif bering. 
GAPNING IFODA MAQSADIGA KO„RA TURLARI 
Tayanch tushunchalar 
axborot, kommunikativ niyat, darak gap, so„roq gap, buyruq gap 
 
106-
 
§. Ifoda maqsadiga ko„ra gapning turlanishi 
Ifoda maqsadiga ko‗ra gapning turlanishi sof nutqiy hodisa. 
So‗zlovchi nutq jarayonida fikr ifodalash bilan birga, ma‘lum bir 
maqsadni ko‗zlaydi ham. Gap so‗zlovchining ko‗zlagan maqsadiga 
ko‗ra turli-tuman: 
1)
 
darak gap: 
Uzoqdagi zalvorli tog„lar xayolimni keldilar bosib 
(A.Orip.); 
2)
so‗roq gap: 
Sen bahorni sog„inmadingmi
? (A.Orip.); 
3)
buyruq gap: 
Meni kutgil
... (К.Sim.). 
Ammo bu turlar orasiga keskin chegara qo‗yib bo‗lmaydi. Bir tur 
ikkinchi tur vazifasini bajaraverishi mumkin. Deylik, shaklan darak 
gap so‗roq mazmunini, so‗roq gap esa darak mazmunini ifodalashi 
mumkin. Misollar: 1. 
Onani kim sevmaydi? 
(shaklan so‗roq, 
mazmunan darak.). 2. 
Dasturxonga qaramaysizmi? 
(shaklan so‗roq, 

---

422 
mazmunan buyruq.).Qarzdor dehqonga boyning
«Кuz keldi» 
deb 
qichqirgani oddiy darak emas, balki 
«Qarzingni to„la!»
mazmunidagi 
buyruq gapdir. (A.G‗ul.). 
Qo‗shma gap tarkibidagi sodda gapda ifoda maqsadi o‗ziga xos. 
Ergash gapli qo‗shma gapda ifoda maqsadi bosh gapniki bilan bir 
butun holda bitta bo‗ladi. Teng munosabatli qo‗shma gapda esa oldin 
turgan gap, odatda, darak tabiatiga ega bo‗ladi.