17-modul gap. Darak, so‘roq va buyruq gaplar

17-MODUL

GAP. DARAK, SO‘ROQ VA BUYRUQ GAPLAR
Gap grammatik jihatdan tashkil topgan, tarkibidagi qismlar bir yaxlit holda kelgan, mazmun va intonatsion butunlikka ega bo‘lgan sintaktik birlik bo‘lib, u fikr, tuyg‘u va istakni boshqalarga bildirish uchun qo‘llanadi.

Har bir gap grammatika qoidalariga muvofiq shakllanadi.

Gapning muhim belgisi uning grammatik-intonatsion va fikriy jihatdan bir butunlikka, tugallikka ega bo‘lishdir.

Gaplarning tasnifi quyidagicha:

1. Gaplarning kuzatilgan maqsadga ko‘ra turlari: darak gap, so‘roq gap, buyruq gap.

2. Gaplarning tuzilish jihatdan turlari: sodda gap, qo‘shma gap.

3. Gaplarning modallikka ko‘ra turlari: tasdiq gap va inkor gap.

4. Gaplarning emotsionallikka ko‘ra turlari: his-hayajonli gap (undov gap), his-hayajonsiz gap.

5. Gaplarning tarkibiga ko‘ra turlari: bir tarkibli gaplar, ikki tarkibli gaplar.
Mashq. Matndagi sodda gaplarni ajrating, ular tarkibidagi so‘z birikmalarini belgilang va moslashuv aloqasidagi birikmalarni ko‘rsating.

Majlis tamom bo‘lib, kishilar bir-biriga so‘z ma’qulllab, bir-biri bilan urushib, tarqala boshladi. Saidiy hamon o‘tirar edi. Jamol Karimiy uning yonidan ko‘zi bilan salom berib, o‘tib ketdi. Abbosxon prezidium stoli yoniga o‘tirdi. Uni yaxshi kiyingan alla narsasiga mag‘rur bo‘lgan bir necha kishi o‘rab oldi. Yana bir qancha yoshlar ulardan uzoqroqda, xuddi birovning osh eganiga qarab turgan ochlarday, mo‘ltillashib o‘tirardi. Qayerdandir Jamol Karimiy paydo bo‘lib, Abbosxonga bir quti papiros uzatdi. Abbosxon go‘yo ko‘p mol bilan kelgan va ko‘ngliga yoqadigan kishilarga arzonroq narxda mol bera oladigan katta savdogar, uning atrofini o‘rab olganlar esa eski, yangi do‘kondorlar... Saidiy bu erga kelganiga pushaymon bo‘lib chiqib ketdi (A.Qahhor).