O‘zbeкiston respubliкasi

MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Ajratilgan kengaytiruvchilarning gaplisoniy 
strukturasiga 
munosabati qanday? 
2.
Ajratilgan gap kengaytiruvchilari haqida gapiring. 
3.
Ajratilgan so‗z kengaytiruvchilari haqida gapiring. 

---

411 
SODDA GAPDA TENG BOG„LANISH 
 
Tayanch tushunchalar 
uyushish, uyushiqlik, uyushganlik, bog„lovchisiz ochiq qator, 
bog„lovchili ochiq qator, tenglanish qatorida bog„lovchi, uyushiq 
kesim,teng bog„lanish 
100-
 
§. Teng bog„lanish haqida. 
Gap o‗zaro teng bog‗lanishga ega so‗zlar bilan ham kengayishi 
mumkin: 
Bodomlar, shaftolilar va o„riklar gulladi. 
Bu gapdagi 
bodomlar, o„riklar, shaftolilar 
so‗zshakllari sintaktik mazmun 
jihatdan biri ikkinchisiga tobe bo‗lmasdan, teng aloqaga kirishgan va 
bu aloqa teng bog‗lovchilar yoki ohang vositasida amalga oshirilgan. 
Bunday tenglanish qatorini hosil qilgan so‗zshakllar bir kengayuvchi 
so‗zshaklga tobelanib, sintaktik jihatdan bir xil mavqega ega bo‗ladi. 
Bunday so‗zshakl uyushiq so‗zshakl deyiladi. Tenglanish qatori gapda 
har qanday sintaktik mavqeni egallashi mumkin: 
Kesim: 
Siz aqlli va tadbirkorsiz. 
Ega: 
Go„yo Navoiy va Boyqaro qarshimda edi. 
Hol: 
Suv o„ynoqlab, ko„piklanib oqardi. 
To‗ldiruvchi: 
U qalam, daftar, ruchka oldi. 
Aniqlovchi: 
Nasibaning va Кarimaning opalari keldi. 
Undalma: 
Aziz do„stlar, yurtdoshlar, sizlarni sog„inib yashadim. 
Кo‗rinadiki, gapning konstruktiv bo‗laklari ham, nokonstruktiv 
bo‗laklari ham uyushishi mumkin. 
Uyushiq so‗zshakllar bir butun holda, yaxlit a‘zo sifatida gap 
struktur qolipiga bevosita (uyushiq kesim, ega, hol) yoki bilvosita 
(to‗ldiruvchi, aniqlovchi va boshqa so‗z kengaytiruvchisi) daxldor 
bo‗ladi. Tenglanish qatoridagi so‗zshakllar sintaktik jihatdan bir xil 
mavqega ega bo‗lmasligi ham mumkin. Ya‘ni ular bir hokim uzvga 
tobelanishsa va o‗zaro teng aloqaga kirishishsa-da, sintaktik vazifa 
jihatdan farqlanadi. Masalan: 
Har joyda va har kimga sen haqingda 
gapirdim. 
Bundagi 
har joyda va har kimga 
so‗zshakllari o‗zaro teng 
aloqaga kirishgan, lekin biri gap kengaytiruvchisi 
(har joyda
), 
ikkinchisi esa so‗z kengaytiruvchisi (
har kimga
). Bunday tenglanish 
qatori 
uyushmagan tenglanish qatori 
deyiladi. 
Uyushmagan 
tenglanish qatori a‘zosining har biri har xil lisoniy-sintaktik 
o‗rinlarning to‗ldiruvchisi bo‗ladi. Xususan, mazkur gapdagi 
har 

---

412 
joyda 
so‗zshakli gap lisoniy strukturasidagi hol o‗rnini to‗ldirsa, 
har 
kimga 
so‗zshakli gap markazidagi atov birligi 
[W]
ning 
kengaytiruvchisi, gap lisoniy strukturasiga bevosita 
daxldor 
bo‗lmagan a‘zo. 
Tenglangan so‗zshakllarining har biri kengaygan bo‗lishi ham 
mumkin: 1. 
U dengiz qiyofasini kasb etgan keng paxtazorga va undagi 
marra uchun kuyib-pishayotgan terimchilarga uzoq tikildi. 
2. 
Sho„x 
yigitlar, erka qizlar quvnashar.