O‘zbeкiston respubliкasi

kitobni 
keltirdi. 2. Кecha 
kitobni 
keltirgan Shalola bugun 
kelmadi. 
Birinchi 
gapda 
kitobni 
to‗ldiruvchisi kesimga bog‗langan. Ikkinchi gapda esa aniqlovchiga 
(
keltirgan
) tobelangan. Birinchi gapda to‗ldiruvchi kesim (
keltirdi
) 
ning emas, balki uning tarkibiy qismi bo‗lgan 
keltir 
fe‘li ma‘nosini 
izohlagan va gap bo‗lagining bo‗lagiga daxldor. Ikkinchi gapda esa 
aniqlovchi (so‗z kengaytiruvchisi) ning kengaytiruvchisi vazifasida 
kelgan. To‗ldiruvchi o‗zi bog‗lanayotgan fe‘lning obyekt valentligini 

---

395 
to‗ldiradi va shunga muvofiq ravishda, uning mazmunidan 
shaxs/predmetlik ma‘nosi anglashilib turadi. 
Harakatni bajarish vositasini ifodalovchi gap bo‗lagini uning 
predmet yoki nopredmetlik ma‘nosidan qat‘i nazar, to‗ldiruvchi yoki 
hol deb atashning o‗zi ham muammoli. Chunki ular bir vaqtning 
o‗zida 
nimada 
so‗rog‗iga ham, 
qanday, qay holda, qay yo„sinda 
so‗roqlariga ham javob bo‗lishi tabiiy hamda ularning mohiyatini 
to‗laroq ochishga xizmat qiladi. Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, 
misollardagi so‗zlarning bunday so‗roqlarni olishida o‗rin-payt 
kelishigi ko‗rsatkichining roli muhim. O‗rin ma‘nosini ifodalovchi 
-da 
kelishik shakli gap propozitsiyasining tayanch bo‗lagi bo‗lgan 
makonni ifodalashda alohida mavqega ega. Ma‘lumki, makon va 
zamon ma‘nosidagi hollar gap kesimini shakllantiruvchi 
[Pm]
ning 
o‗rin va payt ko‗rsatkichlariga mos keladi. Xususan, quyidagi 
ko‗rinishli (46-jadval): 
46-jadval 
 
 
Men hozir 
Buxoroda 
yashayman 
o‗qituvchiman 
birinchiman 
xursandman 
 
gaplarda o‗rin ma‘noli 
Qarshi 
so‗zi bilan 
yasha 
fe‘li orasida, 
Qarshi 
so‗zi bilan 
o„qituvchi 
so‗zi orasida, shuningdek, sifatga xos 
xursand
, songa xos 
ikkinchi 
so‗zlarining bir-biriga bog‗lanish 
xususiyati yo‗q edi. Кeyin keluvchi hokim uzvga kesimlik 
qo‗shimchalarining qo‗shilishi unga kengayish imkoniyatini berdi va 
natijada [