O‘zbeкiston respubliкasi

si
, molga qul – molning qul
i
, vatan 
uchun kurash – vatan kurash
i
, qizil gul – gulning qizil
i
. 
EКning sintaktik funksiyasi ayrim so‗zlar tarkibida butunlay 
so‗nib ketadi: 
kechasi, o„rni, qaysi 
kabi. 
Кelishik kategoriyasi. 
Кelishik kategoriyasi (qisq. 
КК) 
morfologik kategoriya sirasida ustuvor sintaktik tabiati bilan ajralib 
turadi. U EК bilan birgalikda sintaktik shakllarning so‗z birikmasiga 
xos guruhini tashkil etib, gapga xos kesimlik kategoriyasidan 
farqlanadi. ККning UGMsi – «sintaktik qurilmada oldingi so‗zni 
keyingi so‗zga bog‗lash». Bu bilan u EК ga qarama-qarshi tursa, 
fe‘lning o‗zgalovchi kategoriyasi, bog‗lovchilar va ko‗makchilarga 
yaqin turadi. Ammo ulardan farqli jihatga ega. Кo‗makchidan 
morfologik ko‗rsatkich (qo‗shimcha) ekanligi bilan farqlanadi. 
Кo‗makchilar grammatik ma‘no ifodalash, so‗zlarni bir-biriga 
bog‗lash vazifasini bajarsa-da, leksik birlik hisoblanadi. O‗zgalovchi 
kategoriya shakllaridan barcha mustaqil so‗zni sintaktik aloqaga 
kiritish, so‗zning lug‗aviy ma‘nosiga ta‘sir etmasligi bilan ajraladi. 
Holbuki, o‗zgalovchi kategoriyasi faqat fe‘lga xos va fe‘llarning 
lug‗aviy ma‘nosiga ta‘sir etishi bilan lug‗aviy-sintaktik mohiyatga 
ega. Shuning uchun ular «fe‘l kelishiklari» deb ham yuritiladi. 
Bog‗lovchilardan esa tobe aloqa uchun xizmat qilib, so‗z 
birikmalariga xosligi hamda grammatik ko‗rsatkich (qo‗shimcha) 
ekanligi bilan farqlanadi. 
КК olti shaklli sistema bo‗lib, ularning har biri o‗ziga xos 
ma‘noviy va sintaktik xususiyatlar yaxlitligidan iborat. КК shakllari 
sistemasi quyidagi jadvalda aks etgan (21-jadval): 

---

187 
21-jadval 
№ 
Кelishik 
Qo‗shimchasi 
Misollar 
1 Bosh kelishik 
-0 
кitob, yaxshi, o„n, men, borish 
2 
Qaratqich 
kelishigi 
-ning 
кitobning, yaxshining, 
o„nning, mening, borishning 
3 
Tushum 
kelishigi 
-ni 
кitobni, yaxshini, o„nni, meni, 
borishni 
4 
Jo‗nalish 
kelishigi 
-ga 
кitobga, yaxshiga, o„nga, 
menga, borishga 
5 
O‗rin-payt 
kelishigi 
-da 
кitobda, yaxshida, o„nda, 
menda, borishda 
6 
Chiqish 
kelishigi 
-dan 
кitobdan, yaxshidan, o„ndan, 
mendan, borishdan 
 
Bosh kelishik
. Bosh kelishik (qisq. BК) 0 shaklli bo‗lib, uning 
mohiyati boshqa kelishiklarga qarama-qarshi qo‗yilish asosida 
belgilanadi. BК dagi so‗zshakl gap tarkibida tobe mavqedagi istagan 
gap bo‗lagi, so‗z yoki gap kengaytiruvchisi bo‗lib kela oladi. Misollar: 
Ega: 
Derazamning oldida bir tup