O‘zbeкiston respubliкasi

Qaratuvchi aniqlovchi.
Qaratuvchili birikmada qaralmishdan 
anglashilayotgan predmet yoki predmet tasavvuridagi narsaning 
qaratuvchidan anglashilgan narsa/shaxsga mansublik, tegishlilik kabi 
daxldorligi anglashiladi. Qaralmish vazifasidagi so‗zning lisoniy 
valentligida qaratuvchi to‗ldiradigan qaram bo‗lgan bo‗sh o‗rin 
fakultativ, nozaruriy. Shu boisdan qaralmish egalik qo‗shimchalari 
bilan shakllanib, bu lisoniy nozarurlikni zaruriyatga aylantiradi. 
Qaratuvchi va qaralmish munosabati ikki tomonlama. Birinchi 
a‘zo (qaratuvchi) qaratqich kelishigi yoki bosh kelishik bilan, hokim 
a‘zo esa egalik qo‗shimchasi bilan yoki usiz shakllanadi. 
1.
Qaratuvchining qaratqich kelishigi bilan shakllanishi:
olmaning shoxi, ammamning daftari, Halimning kitobi. 
2.
 
Qaratuvchining bosh kelishikda bo‗lishi
: mart oyi, bozor kuni, 
nafrat hissi.
 

---

401 
3.
 
Qaralmishning egalik qo‗shimchasisiz shakllanishi: 
bizning uy, 
sizning ayvon, Bizning yorni ko„rgan bormi

 
Qaratuvchili birikmadagi so‗zlarning o‗zaro munosabatidan turli 
ma‘no anglashilishi mumkin: 
1)
qarashlilik: 
Azizaning kitobi, mening onam
; 
2)
xoslik
: olmaning bargi, piyozning po„sti
; 
3)
 
butun-bo‗lak: 
stolning oyog„i, uyning eshigi; 
4)
 
tur-jins: 
olmaning yaxshisi, odamning aqllisi; 
5)
 
bajaruvchi va harakat munosabati: 
bolaning yig„isi, itning 
hurishi. 
Bu ma‘nolarning barchasi [
ism
qaratqich kelishigi
→ism