O„zbekiston respublikasi

Moliya bozorini muvofiqlashtirish va nazorat qilish institutlari va ularning o„zaro bog„liqlikdagi faoliyati

Tartiblashtirish institutlari tizimi

Turli mamlakatlarda moliya bozorini muvofiqlashtirish va nazorat qilish uchun bosh va eng asosiy institutlar bo‗lib faqat davlat moliya organlari va yoki hukumat tomonidan vakolat berilgan davlat muassasasi hisoblanadi. Masalan, Germaniya, Avstraliya, Kanada, Yaponiya, AQSh, Belgiya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya va Ispaniyada hukumat organlari yoki qonun bilan nazarda tutilgan muassasalar. Xususan, Kanadada qimmatli qog‗ozlar bozori provintsiyalar organlari tomonidan tartiblashtiriladi, Yaponiyada esa avval Moliya vazirligida bo‗lgan, hozirda alohida bo‗lgan moliyaviy xizmatlar Agentligi (makroregulyator funksiyasini bajaradi va unga qimmatli qog‗ozlar va birja savdolari ustidan nazorat bo‗yicha Komissiya bo‗ysunadi), AQShda qimmatli qog‗ozlar va birjalar bo‗yicha Komissiya, Avstraliyada – qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha Komissiya, Belgiyada - bank va moliya Komissiyasi, O‗zbekistonda – Davlat mulki Qo‗mitasi qoshidagi qimmatli qog‗ozlar bozorini muvofiqlashtirish va nazorat qilish Markazi va h.k.
Boshqa bir mamlakatlarda esa vakolatli maxsus davlat tartiblashtirish organlari bilan birga moliya bozori professional qatnashchilari-ning ihtiyoriy tarzda birlashgan nodavlat notijorat tashkilotlari bo‗lgan o‗zini o‗zi muvofiqlashtiruvchi tashkilotlar (O‗O‗M) namoyon bo‗ladi. Lekin bunday mamlakatlarda O‗O‗M tashkilotlar moliya bozorida ma‘lum bir tartiblashtirish funksiyalarini bajarish uchun vakolatli davlat tartib-lashtiruvchi organi tomonidan akkreditatsiyalanib ruhsat beriladi.
AQSh misolida O‗O‗M tashkilotlar na faqat o‗zini o‗zi muvofiq-lashtiruvchi funksiyalarni, balki bozorni tashkillashtirish funksiyasini ham bajaradi. Xususan, qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha dilerlarning Milliy assotsiatsiyasi O‗O‗M tashkilot sifatida tuzilgan bo‗lib, unga birjadan tashqari bozor va uning elektron savdo tizimlari (masalan, NASDAK) biriktirilgan. AQSh fond birjalari esa O‗O‗M tashkilotlari maqomini olganlar. Bunday model Rossiyada ham qabul qilingan (quyidagi juftliklar misolida: MMVB – NFA, RTS – NAUFOR).