O„zbekiston respublikasi

emitentlarning siyosati va moliya bozoridagi roli bilan yaqindan tanishadi;

investorlar, ularning siyosati va moliya bozoridagi rolini o`rganadi;

emitent va investorlarning o„zaro bog„liqligi haqida batafsil bilib oladi.

1. 
   Emitentlarning mohiyati va maqsadi.
   

Emitentlar – bu qonunchilikda belgilangan tartibda moliyaviy instrumentlarni investitsiyalar (moliyaviy resurslar) jalb qilish maqsadida moliya bozoriga chiqaruvchi tashkilotlar. Keng ma‘noda emitent bo‗lishi mumkin tashkilotlarga quyidagilar kiradi: davlatning boshqaruv va hokimiyat organlari, xalqaro moliyaviy tashkilotlar, yuridik shaxslar. Bu tashkilotlarning barcha moliyaviy instrumentlarni chiqarishga vakolatli yoki maxsus huquq va majburiyatlarga ega bo‗lishi lozim.

Moliyaviy resurslarni moliya bozori imkoniyatlaridan foydalangan holda jalb qilish emitentlarning eng asosiy maqsadiy vazifasi hisoblanadi. Uning boshqa vazifasi – o‗z faoliyati jarayonida moliyaviy oqimlarni optimallashtirish va samarali
boshqarish asosida jalb qilingan investitsiyalar daromadliligi va qiymatini oshirib borishdir. Bunda moliya bozori emitentning vazifalarini va emission siyosatini samarali amalga oshirishida, kerakli imidjga (obro‗-e‘tiborga) ega bo‗lishida katta rol o‗ynaydi va muhim funksiya bajaradi.
Emitentlarni quyidagi belgilarga asosan tasniflash mumkin:

1. 
   Tashkiliy-huquqiy shakli bo‗yicha: davlat organi, turli mulkchilik asosidagi yuridik shaxs.
   
2. 
   Faoliyat yo‗nalishi bo‗yicha: davlat, xalqaro va nodavlat moliyaviy institutlar va nomoliyaviy tashkilotlar.
   
3. 
   Moliyaviy instrumentlari bo‗yicha: davlat, munitsipal, xalqaro va nodavlat (korporativ) instrumentlar chiqaruvchi tashkilotlar.
   
4. 
   Emission siyosati bo‗yicha: davlatning iqtisodiy siyosatini (mone-tar, budjet- soliq) yurituvchi vakolatli tashkilotlar, xalqaro iqtisodiy siyosatni yurituvchi tashkilotlar, investitsion siyosat (strategik, portfel, xorijiy investorlarga qaratilgan) yurituvchi tashkilotlar.
   
5. 
   Milliyligi bo‗yicha: rezidentlar va norezidentlar.
   

6. 
   Emission potensiali bo‗yicha: katta, o‗rta va kichik hajmda moliyaviy instrumentlarni chiqaruvchi tashkilotlar.
   
7. 
   Imidji va riski bo‗yicha: yuqori, o‗rta va kam nufuzli va riskli tashkilotlar.
   

8. 
   Moliyaviy instrumentlarining jalbdorliligi bo‗yicha: yuqori, o‗rtacha va kam jalbdor emitentlar. Masalan, fond bozorida emitentlar o‗zlarining qimmatli qog‗ozlari jalbdorliligi bo‗yicha quyidagicha tasniflanishi va tavsiflanishi mumkin:
   

―Zangori fishkalar‖ sarasiga kiruvchi qimmatli qog‗ozlar – bozorda barqaror va yuqori kreditlik imkoniyatiga ega yirik kompaniyalar chiqaradi.
―Ikkinchi eshelon aksiyalari‖ sarasiga kiruvchi aksiyalar – yosh lekin yetarlicha yirik kompaniyalar chiqaradi.
―Markaziy‖ sarasiga kiruvchi qimmatli qog‗ozlar – tarmoqda yetakchi o‗ringa ega va tarmoqdagi boshqa kompaniyalar aksiyalari bahosiga ta‘sir ko‗rsatuvchi emitentlar chiqaradi.
―Himoyalanuvchi aksiyalar‖ sarasiga kiruvchi qimmatli qog‗ozlar – yuqori dividendlar to‗lovchi va salbiy kotirovka miqdoriga yo‗l qo‗ymaydigan yirik kompaniyalar.
―Dastur asosi‖ (―Gvozd programmi‖) sarasiga kiruvchi qimmatli qog‗ozlar – qimmatli qog‗ozlarining yuqori likvidlilik darajasini ta‘minlovchi emitentlar.
―Rag‗batli aksiyalar‖ sarasiga kiruvchi aksiyalar – kurs narxi (kotirovkasi) bo‗yicha yuqori o‗rinni egallagan kompaniyalar.
―Yoqimdor aksiyalar‖ sarasiga kiruvchi aksiyalar – daromadliligi bo‗yicha
―rag‗batli aksiyalar‖ toifasiga yaqin va kurs tafovutini tez oshib borishini ta‘minlovchi yosh kompaniyalar.
―Davriy aksiyalar‖ – aksiyalarning daromadliligini o‗zining faolligi bilan bog‗liq tarzda sinxron o‗zgarishi asosida ta‘minlovchi kompaniyalar.
―Uxlab yotgan aksiyalar‖ – bozorni hali egallamagan, lekin o‗sishning katta potensialiga ega aksiyalarni chiqaruvchi kompaniyalar.
―Ishirilgan aksiyalar‖ – aksiyalari haddan tashqari yuqori baholangan kompaniyalar.
―Spekulyativ aksiyalar‖ – bozorda yaqinda paydo bo‗lgan aksiyalarni chiqaruvchi kompaniyalar (ularni imidji va tarixi yo‗q).
―Faol bo‗lmagan aksiyalar‖ – investorlar nuqtai nazaridan nolikvid va qiziqarli bo‗lmagan aksiyalar emitentlari.
Yuridik shaxs bo‗lan emitentlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuziladi, faoliyat yuritadi, reorganizasiya qilinadi va tugatiladi.
Ma‘lum bir mamlakatga nisbatan rezident va norezidentlar hisoblangan emitentlar o‗sha mamlakatda o‗rnatilgan qonunlar doirasida emission faoliyat yuritadilar. Bu faoliyat doirasida bunday emitent moliyaviy resurslarni (investitsiyalarni) jalb qilish siyosatini amalga oshiradi. Ushbu siyosat emitentning ahvoliga va turiga qarab agressiv va konservativ, strategik va portfel bo‗lishi mumkin.
Davlat boshqaruvi va hokimiyati organlari mamlakat qonunlari bilan o‗rnatilgan vakolatlar, maqsad, vazifa va funksiyalar doirasida emission faoliyat yuritadilar. Bu faoliyat doirasida bunday emitent moliyaviy resurslarni (investitsiyalarni) jalb qilish siyosatini amalga oshiradi. Ushbu siyosat emitentning ahvoliga, turiga va vakolatiga qarab makromoliyaviy, territorial va tarmoqiy bo‗lishi mumkin.

2.