O‘zbeкiston respubliкasi

Gapning shakllanishida leksik omil. Fikr tushunchalarsiz bo‘lmagani kabi nutqiy gap asosida ham, avvalo, so‘z yotadi. Zero, gap asosidagi atov birligi – voqelangan leksema. Leksemaning guruhlanishida ham yetakchi omildan biri sifatida ularning sintaktik imkoniyati yotishi bejiz emas. Shu boisdan tilshunoslikda gap bo‘laklari va so‘z munosabati ustuvor masaladan biri. Gap bo‘laklari turli mustaqil so‘z turkumi bilan ifodalanaveradi. Biroq har bir gap bo‘lagi uchun ma’lum bir so‘z turkumi ko‘proq xoslangan bo‘ladi – semantik va grammatik xossalari bilan ma’lum bir gap bo‘lagi vazifasiga mos so‘zlar bor. Masalan, «kesim vazifasida kelish uchun ko‘proq fe’l xoslangan» (I.I.Meshchaninov.) Ega, to‘ldiruvchi vazifasida, asosan, ot va ot vazifasidagi so‘z keladi. Bu so‘z turkumlarining umumiy ma’noviy tabiati va grammatik xususiyati bilan belgilanadi. Masalan, ot turkumi ko‘proq tobe bo‘lak (ega, to‘ldiruvchi, aniqlovchi) vazifasida kelganligi bois tobelovchi vosita bo‘lgan kelishik qo‘shimchalari faqat otga, kesim vazifasida ko‘proq fe’l kelganligi uchun kesimlik shakllari faqat unga xosdek tasavvur uyg‘otadi. Bu turkumlarning qaysidir vazifaga ko‘proq xoslanganligi bilan belgilanadigan «aldamchi» tasavvurlardir.
Aytilganlar asosida shunday xulosaga kelish mumkin: har bir so‘z turkumi muayyan gap bo‘lagi vazifasiga ko‘proq xoslangan bo‘lsa-da, bu vazifada boshqa turkum so‘zlari ham kelaverganligi kabi, ma’lum vazifaga xoslanganlik uni nutqda boshqa mavqe egallashdan mahrum qilmaydi. Shuning uchun ham so‘zning qaysi turkumga xosligini belgilashda uning qaysi gap bo‘lagi vazifasida kelishi nisbiy, barqaror bo‘lmagan asos vazifasini o‘taydi.