O‘zbеkiston rеspublikаsi

bob. MEHNAT BOZORI VA KORXONALARDA MEHNAT RESURSLARIDAN FOYDALANISH

1. 
   Raqobatlashgan mehnat bozori
   

Ishlab chiqarish omillari bozori deganda, mehnat, xom ashyo, kapital, yer va boshqa ishlab chiqarish resurslari bozori tushuniladi. Resurslar bozoridagi talab va taklif iste’mol tovarlari bozori ta’sirida shakllanadi. Shuning uchun ham resurslarga bo‘lgan talab hosila talab bo‘lib, firmaning ishlab chiqarish hajmidan va uning xarajatlariga bog‘liq. Ishchi kuchiga bo‘lgan talabni alohida firma uchun qaraymiz. Bozor (tarmoq) talabini aniqlash uchun tarmoqqa qarashli firmalar talablari yig‘ib chiqiladi.

Faraz qilaylik, firma ishlab chiqarish omillaridan foydalanib mahsulot ishlab chiqaradi. Boshqaruvchi firmaga yana qo‘shimcha qancha ishchi kuchini yollashni aniqlamoqchi. Buning uchun firma har bir qo‘shimcha ishchi kuchini yollashdan qancha daromad olishni va ushbu birlik yollangan ishchi kuchidan foydalanish uchun qancha xarajat ketishini bilishi kerak bo‘ladi. Qo‘shimcha yollangan bitta ishchi kuchidan olinadigan qo‘shimcha daromad mehnatning chekli daromadliligi deyiladi

va u
MRP_L
orqali belgilanadi.

Mehnatning chekli daromadliligi
MRP_L
ning iqtisodiy ma’nosi shundan

iboratki, ya’ni u qo‘shimcha bir birlik ishchi kuchidan foydalanib qo‘shimcha ishlab

chiqarilgan mahsulot hajmini
^(MP_L ⁾ , qo‘shimcha bir birlik ishlab chiqarilgan

mahsulotdan olinadigan qo‘shimcha daromad MR ga ko‘paytirish orqali aniqlanadi:

MRP_L
 MP_L  MR
(1), bu yerda
MRP_L

• 
  mehnatning chekli daromadliligi;
  

MP_{L -}

mehnatning chekli mahsuloti; MR - chekli daromad.
Ushbu muhim bo‘lgan (1) munosabat iste’mol bozori raqobatlashganmi yoki yo‘qmi har qanday raqobatlashgan omillar bozori uchun o‘rinlidir. Masalan, kapital

bozori uchun:
MRP_K
 MP_K  MR,
bu yerda
MRP_K

• 
  kapitalning chekli
  

daromadliligi; bozori uchun:
MP_K
MRP_t
- kapitalning chekli mahsuloti; MR - chekli daromad. Yer
 MP_t  MR_.

Raqobatlashgan bozor sharoitida chekli daromad bozor narxiga teng, ya’ni

MR  P
bo‘lgani uchun, chekli mehnat daromadliligi quyidagicha aniqlanadi:

MRP_L  MP_L  P,
(2).

Chekli daromadning kamayish qonuniga ko‘ra, mehnatning chekli mahsuloti

ish vaqti uzayishi bilan kamayib boradi. Demak, ham pastga qarab yo‘nalgan bo‘ladi (16.1-rasm).
MRP_L
chizig‘i narx o‘zgarmasa

I- chiziq raqobatlashgan iste’mol bozoridagi firmaning
MRP_L
chizig‘i (bu

yerda firma monopol hokimiyatga ega emas). II chiziq iste’mol bozorida monopol

hokimiyatga ega bo‘lgan firmaning
MRP_L
chizig‘i.

Xarajatlar