O‘zbеkiston rеspublikаsi

E₀

Ishlab ^P0 chiqaruvchi to`laydigan _P2
qism


_M Soliq yuki ortiqchaligi

Q₁ Q


5.8-расм. Солиқ юкининг тақсимланиши

Talab elastikligi qancha yuqori bo‘lsa (E_D>1), uning chizig‘i shuncha yotiq bo‘ladi va soliqning katta qismi ishlab chiqaruvchilar zimmasiga tushadi (5.9-rasm).

P
D
Iste′molchi to`laydigan
qism <sup>P1</sup>
Ishlab <sup>P0</sup> chiqaruvchi to`laydigan ^P2
qism
Ś=S+t


S
E_1
B E<sub>0


M</sub> Soliq yuki ortiqchaligi

Q₁ Q
5.9-rasm. Talab elastik bo‘lganda soliq yukining taqsimlanishi

Yuqoridagi 5.9-rasmdan ko‘rinib turibdiki, ishlab chiqaruvchi to‘laydigan soliqni ko‘rsatuvchi P₂MBP₀ to‘rtburchak yuzasi iste’molchi to‘laydigan soliqni ifodalovchi P₀BE₁P₁ to‘rtburchak yuzidan katta. Chunki, talab elastikligi yuqori bo‘lganda (E_D>1) soliq kiritilishi tufayli narx oshganda, iste’molchilar bunga talabni qisqartirish bilan javob qaytaradilar. Buning natijasida sotuvchilar daromadi sezilarli darajada pasayib kertishi mumkin. Shu sababli sotuvchilar soliq yukining katta qismini o‘z zimmalariga olish orqali talab qisqarishini kamaytirishga urinadilar.

Talab qancha noelastik bo‘lsa (E_D<1) uning chizig‘i shuncha tik bo‘lib boradi va soliqning ko‘p qismini to‘lash iste’molchilar zimmasiga tushadi (5.10-rasm).

P


Iste′molchi to`laydigan
qism ^P1


Ishlab _P0 chiqaruvchi to`laydigan ^P2
qism
^D Ś=S+t
S
E<sub>1


B</sub> E₀


^M Soliq yuki ortiqchaligi

Q₁ Q
5.10-rasm. Taklif elastik bo‘lmaganda soliqning taqsimlanishi

Bu yerda, P₀BE₁P₁ to‘rtburchak yuzi P₂MBP₀ to‘rtburchak yuzidan katta. Talab noelastik bo‘lganda iste’molchilar birlamchi zaruriy ehtiyoj bo‘lgan tovarlarga narx oshishiga qaramay talabini qisqartira olmaydi yoki juda kam miqdorda qisqartiradi. Soliqning taqsimlanishini taklif chizig‘iga nisbatan qaraganimizda buning teskarisini ko‘ramiz. Taklif elastik bo‘lganda, soliqning katta qismini to‘lash iste’molchilar zimmasiga tushadi (5.11-rasm).

P


Iste′molchi to`laydigan
qism <sup>P1</sup>
Ishlab <sub>P0</sub> chiqaruvchi to`laydigan ^P2
qism