O’zbekistоn respublikasi

2. To’qimachilik tоla va iplarining tasnifi.
To'qimachilik tolalari va iplari 
tasnifining tuzilishi ikki prinsipga asoslangan: tabiiy materiallar uchun ularning kelib 
chiqishi, kimyoviy materiallar uchun — ularni tashkil etuvchi kimyoviy moddalarning 
tarkibi. 
Dastlabki tola va iplar tabiiy va kimyoviy sinflarga, shuningdek bu tola, iplar 
organik va noorganik kichik sinfga bo’linadi. 
Tabiiy tola va iplar olish manbai bo'yicha 3 kichik sinfga bolinadi.
1 — o'simliklardan, 2 —jonivorlardan, 3 — ma'danlardan olingan tola va iplar. 
O'simliklardan olinadigan tolalar, tolasini joylanishiga qarab, poyalardan, 
urug'lardan va barglardan olinadigan tolalarga bolinadi. 
Poyalardan olinadigan tolalarga — zig'ir, kanop, jut kiradi. 
Urug'lardan olinadigan tolaga — paxta kiradi. 
Barglardan olinadigan tolalarga — sizal, manilla, geneken kiradi. 
Jonivorlardan olinadigan tolalarga qo'y, echki, tuyadan olinadigan jun tolalari 
kiradi va badandagi bezlar orqali ishlab chiqariladigan tolalarga ipak iplar kiradi. 
Tabiiy anorganik tolalarga tog' birikmalaridan olinadigan toshpaxta (asbest) tolasi 
kiradi. 
Kimyoviy tola va iplar olinish usuli bo'yicha ikki guruhga: sun'iy va sintetik 
tolalarga bo'linadi. 
Sun'iy tola va iplar tabiatda mavjud bo'lgan yuqori molekulali moddalarni 
(polimerlarni) kimyoviy ishlov berish yo'li bilan olinadi (viskoza, atsetat va triatsetat). 
Sintetik tola va iplar esa tabiatdagi oddiy moddalarni (monomerlarni) kimyoviy 
zavod sharoitida yuqori haroratda, yuqori bosimda sintez qilish yo’li bilan olinadi (kapron, 
lavsan, nitron). 
Anorganik birikmalardan hosil qilingan kimyoviy tolalarga shisha tolasi va zarli 
iplar kiradi. 
To'qimachilik tolalari va ipiarining tasnifti 4-rasmda berilgan. [4] 

---

11