O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

3-Laboratoriya mashg’ulot
Mavzu: ArcMap dasturi yordamida ArcCatolog ilovasida yaratilgan mavzuli qatlam ma’lumotlar bazasi bo‘yicha masalalar yechish
ArcGISda rastrlar ustida ishlash
ArcGIS dasturida rastrlar ustida ishlash, ularni fazoviy bog`lash va tahlil qilish kabi amallarni bajarish imkoniyatiham mavjud bo’lib, bunda mavjud elektron yoki skaner yordamida qog`oz ko’rinishidagi kartani elektronlashtirilgach, ArcMap yordamida rastr ustida qo’yidagi ketma-ketlik asosida amallar bajariladi:
ArcMapishchi oynasi ishga tushiriladi;
ArcMapishchi oynasining asosiy uskunalar panelidan (7.a-rasm) “Dobavit dannыe”tugmasiga (7.b-rasm) murojaat qilinadi;
Hosil bo’ladigan darchadan rastr tanlanadi (7.v-rasm) va “Dobavit” tugmasi bosiladi (7.g-rasm);
Ishchi oynada rastr namoyon bo’ladi (8-rasm).




Rastr ArcMap ishchi oynasiga qo’shilganda “Tablista soderjaniya” (“Tablista soderjaniya” matnda keyingi o’rinlarda jadvallar mundarijasi deb yurtiladi) oynasining mavzuli qatlamlar ro’yxati qatorida paydo bo’ladi. Mavzuli qatlam sifatida ro’yxatda ko’ringan rastr nomi ustiga sichqonchaning o’ng tugmasi bosiladi va hosil bulgan menyudan “Priblizit k sloyu” (10.g-rasm) buyrug`i tanlanadi va ishchi oynaning ekstenti bo’yicha mazkur rastr ekranda namoyon bo’ladi.
Rastrni fazoviy bog`lash uchun ko’yidagi ketma-ketlikdagi amallar bajariladi:
Uskunalar paneliga (9.a-rasm) sichqonchaning o’ng tugmasini bosib, aktivlashtirilmagan yordamchi panellar qatoridan “Prostranstvennaya privyazka”paneli (9.b-rasm) aktivlashtiriladi;

Hosil bo’lgan paneldan dobavit opornыe tochki tugmasi(9.v-rasm) yordamida rastrning to’rt burchagida keltirilgan koordinatalar kiritish darchasiga (9.g-rasm)koordinatalar qiymati kiritiladi;

Hamda “OK” tugmasi bosiladi;
Har bir burchakning koordinatalari kiritilgach jadvallar mundarijasi oynasidagi (10.a-rasm) rastr(10.b-rasm)ustiga sichqonchaning o’ng tugmasi bosiladi;
Hosil bo’lgan menyudan (10.v-rasm) “Priblizit k sloyu” (10.g-rasm)buyrug`iga murojaat qilinadi;
So’ngra ishchi oynaning ekstenti (10.d-rasm)bo’yicha mazkur rastr ekranga ko’rinadi (10.e-rasm);
Koordinatalar kiritilib bo’lgach, “Prostranstvennaya privyazka” panelidagi (10.j-rasm) “Transformirovat” buyrug`iga murojaat qilinadi (10.z-rasm);
Ishchi sohada “Soxranit kak”nomili darcha paydo bo’ladi(11.a-rasm);
Mazkur darchadan “Vыxodnoe mesto polojeniya”bandiga (11.b-rasm) kompyuter doimiy xotirasiga saqlanadigan joy nomi ko’rsatiladi yoki tanlanadi (11.v-rasm);
“Imya” ya’ni rastr nomi yozilishi zarur bo’lgan joyga (11.g-rasm) rastr nomi yoziladi va rastr formati (11.d-rasm) tanlanib olinib “soxranit” tugmasi (11.e-rasm)bosiladi hamda fazoviy bog`langan rastr xotiraga saqlanadi. Geoaxborot tizimi mavzuli qatlamlarini shakllantirishda ko’pincha rastrlarni raqamlashtirishtalab etiladi. Bunda rastr ko’rinishidagi ma’lumotlarni vektor ko’rinishdagi ma’lumotlarga aylantriladi.
Rastr qatlamdan vektor ma’lumotlarni hosil qiishning eng oddiy yo’li bu vektor obektlarni qo’l yordamida kompyuter monitoridan sichqoncha yoki maxsus kursorlar yordamida maxsus (kompyuter dasturlarida) (ArcGIS, PANORAMA, Oazis, MapInfo va h. k.) raqamlashtirishdir.
14. Yo’riqnomada rastrni raqamlashtirish va geoaxborot bazasi mavzuli qatlamlarni shakllantirish ArcGIS dasturiy ta’minoti yordamida amalga oshirish jarayonlari ko’rsatib o’tiladi.
Olingan rastr ko’rinishidagi elektron kartalar ArcGIS dasturi yordamida fazoviy bog`langandan so’ng vektorlash ishlari amalga oshiriladi.
Vektorlashda asosan nuqtali, chiziqli va maydon turdagi mavzuli qatlamlardan foydalanadi va foydalanish ob’ektning turi yoki rastrning masshtabiga bog`liq bo’ladi.
ArcMapda ob’ektlarni geometrik tasvirlashda bir qancha funkstiyalaridan foydalaniladi. Ob’ektlarni geometrik tasvirlashda “Redaktor” (12-rasm) buyruqlar panelidan foydalanadi va 1-jadvalda ko’rsatilgani kabi panelda tahrirlashga zarur bo’ladigan buyruqlari mavjud. Ushbu buyruqlardan foydalanilgan holda rastrni vektorlash amallari bajariladi.
Rastrlar quyidagi ketma-ketligda vektorlashtiriladi:

“Redaktor” panelidagi va tahrirlash jarayonida ishlatiladigan asosiy buyruqlar izohi

1-jadval