O’zbеkiston Rеspublikasi Soqliqni Saqlash Vazirligi Toshkеnt farmatsеvtika instituti Farmakognoziya kafеdrasi

Yo'1-yo'riq ko‘rsatuvchi ma'ruza
— talabalarga mustaqil ishlashni 
o‘rgatishga qaratiladi. Unda ko‘proq metodik maslahatlar beriladi. Tavsiya 
qilinadigan adabiyotlarni mustaqil o‘qish, ular ustida ishlash jarayonida diqqatni 
qaratish lozim bo‘lgan masalalar ko‘rsatiladi. 
Tahliliy ma'ruza
u yoki bu muammo, mavzu yoki ma'lum bir tizimga 
solingan savollarni ma'lum bir mantiqiy aloqadorlikda bayon qilishga qaratiladi. 
Ko‘pincha oliy o‘quv yurtlarida yakuniy nazorat yoki imtihon-attestatsiyalar oldidan 
o‘tkaziladi. 
Yakunlovchi ma'ruza
ma'lum bir mavzu, muammoni yoki faktni o‘rganib, 
uning yakuni bo‘yicha o‘tkaziladi. Muammo yechirnlari va fanning predmeti 
to‘g‘risida asosiy xulosalar bayon etiladi. 
Ma'ruzaga qo’yiladigan asosiy talablarni ikki guruhga ajratish mumkin. 
A)
Ma'ruza 
tayyorlash 
shakliga, 
boshqacha 
aytganda 
ma'ruza 
matniga qo‘yiladigan talablar. 
B)
Ma'ruza o‘qishga qo‘yiladigan talablar. 

---

69 
Birinchi guruh, ma'ruza matniga qo‘yiladigan talablar quyida-gilardan iborat: 
1.
O‘qituvchi 
ma'ruzaning 
detallashtirilgan 
rejasi, 
boshqacha 
aytganda, 
texnologik 
xaritasim 
tuzishi 
zarar. U aniq va lo‘nda 
ifodalangan 
butun 
ma'ruza 
mazmunini 
qamrab 
oluvchi 
masalalarni 
o‘z ichiga olishi zarur. 
2.
Bayon 
qilinishi 
ko‘zda 
tutilgan 
masalalar 
mantiqiy 
izchillikda 
yoritilishi hamda ular qisqacha xulosalar bilan yakunlanishi kerak. 
3.
Ma'ruza 
matni 
kirish, 
asosiy 
va 
yakuniy 
qism, 
ya'ni 
xulosa 
qismlaridan iborat bo‘ladi. 
4.
Ma'ruzaning 
mazmuni 
ochib 
beriladigan 
asosiy 
qismida 
quyidagi jihatlarga e'tibor berilishi lozim: 
a) ma'ruzaning g‘oyaviy nazariy jihatlari: 
*
mavzuning 
asosiy 
tushunchalarini 
o‘quv 
dasturiga 
mos 
ra- 
vishda ochib berilishi; 
*
ma'ruza matnining ilmiyligi;
*
ma‘ruza 
matnida 
muammoli 
vaziyatlarni 
yuzaga 
keltiruvchi 
masalalarning berilishi; 
*
nazariyani amaliyot bilan bog‘liqligi; 
*
o‘rganilayotgan 
mavzuning 
tegishli 
fandagi 
hozirgi 
o‘rni 
bel- 
gilanishi va boshqalar. 
b) ma'ruzaning metodik jihatlari: 
* ma'ruzaning mantiqiyligi va isbot talab qilmasligi; 
—materialni avodli va mazmundor tarzda berilishi; 
—o‘quvchi-talabalarni idrok qilishlarini faollashtirish usullari; 
—tarbiyaviy yo‘nalishga ega ekanligi. 
Ma'ruzani o‘qish va matnini tayyorlash jarayonida qo‘llaniladigan barcha 
an'anaviy va zamonaviy usullar, yo‘llar hamda texnik vosita, jumladan, 
multimedia vositalari va ko‘rgazmali o‘quv qurollari bayon qilinayotgan 
mavzuning asosiy mazmunini ochib berishga qaratilgan bo‘lishi lozim. 

---

70 
Ma'ruzaning yakuniy qismi, xulosasida quyidagilar ko‘rsatilishi 
shart: 
*
mavzu yuzasidan asosiy xulosalar; 
*
ma'ruzadagi asosiy tayanch tushunchalar; 
* talabalarda bilishga va o‘rganishga qiziqish uyg‘otuvchi 
hamda 
o‘zlashtiruvchilarni 
nazorat 
qilish 
imkonini 
beruvchi 
savol- 
lar turkumini keltirilishi; 
5. Adabiyotlar ro‘yxati ma'ruza mazmunmi aks ettirishi lozim. 
Ikkinchi guruhga ma'ruza o‘qiydigan o‘qituvchi va uning shaxsiga qo‘yiladigan 
talablar kiradi. 
Ma'ruza o‘qish jarayon sifatida o‘byektiv va subyektiv tomonlarning birligidir. 
Ma'ruza 
o‘qishning 
obyektiv 
tomoniga 
o‘qituvchiga 
bog‘liq 
bo‘lmagan, 
o‘rganilayotgan 
fanning 
mazmuni, 
dars 
o‘tish 
tamoyil- 
lari kiradi. Subyektiv tomonlariga esa: 
a)
O‘qituvchining shu fanni qanday egallagani, bilim darajasi; 
b)
O‘qituvchining 
uslubiy 
tayyorgarligi, 
metodikaning 
qonun- 
qoidalarini qo‘llay bilish mahorati; 
d) har bir o‘qituvchining ta'lim-tarbiya jarayonida u yoki bu uslubni qo‘llashdagi 
individual xususiyatlari kiradi. 
Dars berishda pedagog subyektiv omil sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘p 
jihatdan talabalarning o‘zlashtirishi o‘qituvchining dars o‘tishda tanlagan 
metodlariga bog‘liq. 
Har bir o‘qituvchi o‘z qobiliyatini dars berishda namoyon qilib, ma'ruza va 
nutqida o‘ziga xos jihatlarini ko‘rsatadi. Ma'lum bir mavzuni yoritishda o‘qituvchi 
o‘zi yaxshi bilgan yoki o‘zining ilmiy izlanishlari bilan bog‘liq bo‘lgan, lekin shu 
mavzuga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘lmagan savolga ko‘p vaqt ajratib, qolgan 
savollarni ko‘rib chiqish uchun vaqt yetmay qolishi mumkin. Bu — mavzuni bayon 
qilishda didaktikaning izchillik prinsiplarini buzilishiga olib keladi. 

---

71 
Shuning uchun dars o‘tishdagi muhim vazifalardan biri, bu — subyektiv omillar, 
albatta, obyektiv omillarga bo‘ysinishi, aynan shu fanning mazmunini ochib 
berishga xizmat qilishi kerak. Bunda, albatta, to‘plangan metodik tajriba qo'l keladi. 
Ma'lum bir yo‘nalishga, farmasevtikani asosiy qonunlari, tendensiyalari, 
prinsiplari, ijtimoiy, farmasevtika taraqqiyotning muammolarini tahlil qilishga 
qaratilgan bo‘lishi kerak. Shuningdek, yosh avlodning dunyoqarashini 
shakllantirish, hayot kechirish tarzini tanlashning tarbiyaviy ahamiyatini oshirishi 
lozim. Ilmiyligi jihatdan nazariya asoslarini amaliyot bilan, masalaning qo‘yilishini 
ilmiylik bilan hamda farmasevtikaning yangi dolzarb masalalariga ijodiy yondashish 
bilan, nazariy dalillarning mantiqiylik bilan uzviy birligi ta'minlanishi kerak.