O’zbеkiston Rеspublikasi Soqliqni Saqlash Vazirligi Toshkеnt farmatsеvtika instituti Farmakognoziya kafеdrasi

«ish zonasi»ga ega bo‘lishi
, undan foydalanishni bilishi kerak. 
4. 
Ma'ruzachi o‘zining 
tashqi ko‘rinishiga
ham e'tibor berishni yoddan 
chiqarmasligi zarur. 
5. Ma'lumki, 
ma'ruzaning 
jo‘shqinligi, 
ma'lum 
darajada 
uning 
yorqinligiga bog‘liq. 
Jo‘shqin, ma'noli nutq
faqat aniq misollar bi- 
langina emas, 
balki maqol, matal, badiiy obrazlar
bilan boyitilishi 
zarur. Bu hol ma'ruzani qiziqarli qilib, talabalar diqqatini jalb etadi. 
6.
Ma'ruzaning to‘g‘ri tuzilishi,
darsning 
har 
bir 
minutidan 
samarali foydalanish mashg'ulotlarning,muvaffaqiyatini taminlaydi. 
7.
Auditoriya bilan
«qayta aloqa»
o‘rnatishda talabalarning 
savoli va o‘qituvchining javobi muhim rol o‘ynaydi. Odatda, 
ko‘pincha ma'ruzaning oxirida savollarga vaqt ajratiladi, lekin bu 
ma‘ruza jarayonida savol berilmaydi, degani emas. 
Savollarga javob berganda javobning qisqa, asoslangan bo‘lishiga ahamiyat 
berish kerak. Agar savol qo‘shimcha dalillarni talab etadigan bo‘lsa, buni ochiq 
aytish mumkin, (aytaylik, statistik ma'lumotlar shu daqiqada yo‘q bo‘lsa) sababini 

---

74 
ko‘rsatib, kelgusi darsda javob berishga va'da qilsa, buning aybi yo‘q. Agar savol in-
duvidual tarzda bo‘lsa, ma'ruzadan so‘ng yoki maslahat darsida javob berish 
mumkin. 
8.
Har 
qanday 
sharoitda
(tashqaridagi 
shovqin-suron, 
eshik 
or- 
tidagi g‘ala-g‘ovur, qurilish va hokazo) o‘qituvchi o‘zini tuta bilishi 
lozim. 
9.
 
Nutqda taqliddan qochish, bir gapni bir necha marta 
takror- 
lamaslik kerak. 
10. Nutqda 
siyqasi 
chiqqan
so‘zlarni 
imkon 
qadar 
ishlatmaslik 
zarur. 
Albatta, ideal tarzda ma'ruza o‘qib bo‘lmaydi. Lekin har bir o‘qituvchi o‘zining 
barcha imkoniyatini, mahoratini ishga solib, dars o‘tishi shubhasiz, ma'ruzaning 
ijobiy tomonlarini ustun bo‘ishiga olib keladi. 
Ta'lim tizimidagi o‘rniga ko‘ra, ma'ruzalar — mavzuni, bo‘limni, kursni 
o‘rganishni boshlovchi yoki ta'limning ma'lum bir kursini tugallovchi ma'ruzalarga 
bo‘linadi. 
Axborotni talabalarga yetkazish nuqtayi nazaridan monolog yoki dialog tarzida 
o‘tkazilgan ma'ruzalar bo‘ladi. Monolog tarzidagi ma'ruzada asosan ma'ruzachi 
gapiradi, ko‘rsatadi. Tinglovchilar ma'ruza o‘qish jarayoniga sust ishtirok etadilar. 
Aksincha, dialog tarzidagi, tinglovchilarning ham fikrini eshitgan holda o‘tkaziladi-
gan ma'ruzalar jonli bo‘lish unda tinglovchilar faolligi ta'minlanadi. 
Ta'lim berishning asosiy metod va usullariga ko‘ra, ma'ruzalarni-axborot 
beruvchi, muammoli, jadallashtirilgan, binar (bir-biridan farq qiluvchi ikki xil fikr 
bildiriluvchi), avvaldan ataylab xato fikr ham bayon qilinishi rejalashtirilgan, 
maslahat ma'ruzalariga bo‘lish mumkin. 
Hozirgi paytda nisbatan ko‘p qo‘llaniladigan yoki borgan sari ommalashib 
borayotgan ma'ruza shakllari: axborot beruvchi, muammoli va jadallashgan 
(chuqurlashtirilgan) ma'ruzalar bo‘lib, ulardan hozirgacha eng ko‘p qo‘llaniladigani 
axborot beruvchi ma'ruzadir. U an'anaviy metodga asoslangan bo‘lib, asosiy vazifa 
o‘quv axboroti — mavzuning mazmunini talabalarga bayon qilish, tushuntirishdan 

---

75 
iborat. Unda o‘qituvchi asosan bilim beruvchi rolini bajaradi. Bu monolog tarzida 
bayon qilinadi. 
Mamlakatimizda 80-yillardan boshlab ma'ruzalarni muammoli tarzda bауоn 
qilishga e'tibor berila boshlandi. Bundan maqsad yangicha bilim olish, ya'ni yangi 
mavzuni o‘rganish, muammoli savollar, masalalar qo‘yish, muammoli vaziyat 
yaratish orqali ainalga oshiriladi. Bilish jarayoni dialog tarzida amalga oshirilib, 
o‘qituvchining faoliyati talabalar bilan hamkorlikda kechadi.
Hozirgi kunning talablaridan kelib chiqib, darsda talabalar faolligini oshirishga 
qaratilgan chuqurlashtirilgan (jadallashtirilgan) ma'ruza metodini qo‘llash borgan sari 
ommalashmoqda.