O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligining 2019 yil "25"areldagi "107" sonli buyrug’ining2-ilovasi bilan fan dasturi ro’yxati tasdiqlangan

3. Medulyar yoki suyak miyasida kon ishlab chikarish davri. Xomilani 7 xaftasidan boshlab endoxondral suyak xosil bulishi boshlanadi va birinchi suyak miyasi takomillasha boshlaydi, bu esa 4 oylikdan boshlab kon ishlab chikaruvchi organga aylanadi. Medelyar kon ishlab chikarilishi bolalarda tugilgandan keyin xam davom etadi. Yosh bolalarda kon ishlab chikarish asosan xamma suyaklarda davom etadi. Suyak tukimasiga aylanishni birinchi belgilari bolalarni 4 yoshligidan boshlanadi. SHuning uchun
4 yoshdan keyin naysimon suyak miyasida kon ishlab chikarilishi sekinlashib, 14 yoshda butunlay tuxtaydi va kon ishlab chikarish yassi suyaklar: tush, yelka, chanok, kovurga, kalla, umurtka, kurak, suyaklari kumagi zimmasiga utadi.

CHakaloklik davrida kon uz tarkibida kup mikdorda gemoglobinni, eritrotsitni, leykotsitlarni va boshka morfologik tanachalarni tutishi bilan ajralib turadi.

Etilib tugilgan bolani chakaloklik davrida eritrotsitlarni soni 3,58- 20x10¹² / l ga teng, gemoglobinni mikdori – 17 g% (170 g/ l).

CHakaloklardagi gemoglobinni 4/8 kismini fetal gemolobin tashkil kiladi. bu esa bir oylik davrda kattalarni gemoglabini bilan almashinadi. Bolani tugilish vaktida 2 xil gemolabin buladi. Nv F -80% va Nv A -20%), retikulotsitlar xam kup

(8-13%), normablastlar esa oz mikdorda uchrashi mumkin. Katta eritrotsitlar (makrotsitoz), anizotsitoz (xar xil xajmda) va polixromotofiliya (xar xil rangda) bulishi kuzatiladi. Eritrotsitlarni chukishi chakaloklarda bir oz sekinlashadi. Osmotik chidamligi kup va kam bulgan eritrotsitlar buladi.

CHakaloklarda leykotsitlarni (ok kon tanachalarni) soni kup bulib, urtacha 10,25x10⁹ l buladi. CHakaloklarda leykotsitlarni kup bulishini garmonal nazariyasi bilan tushuntiriladi. Bu nazariya buyicha xomilaga ona organizmidagi garmonlar yuldosh orkali utadi. Bu garmonlar bola tugilgandan keyin xam uni organizmida bir oz saklanib, bolaning jinsidan kat’iy nazar kukrak bezlarini kattalashishiga, sikilsa undan kuyuk sutsimon (ogizga uxshash modda chikadi, lekin sikish mumkin emas), kiz bolalarni jinsiy a’zolaridan suyuklik ajralishiga (xayz kurishga uxshash). Garmonni suyak miyasiga ta’siridan esa leykotsitlar (neytrofiyalar) buladi va ular periferik kon tomiriga tushadi. Periferik konga yetilgan eritrotsitlar bilan birga yosh leykotsitlar xam tushadi, lekin ular tezda parchalanib 10 kunga kelib kamayib ketadi.

Konni leykotsitar formulasi: birinchi kuni neytrofillar kup (69-65 p) buladi. Kupincha yetilmagan xillari, mielotsit va metomielotsitlargacha buladi; monotsitlarni mikdori 8-14 gacha, bezofillar bulmasligi mumkin. Limfotsitlar esa 20-25 % buladi.

CHakaloklar leykotsitar formulasi uziga xos uzgarishga ega buladi. Agarda birinchi sutkada neytrofillar limfotsitlardan kup bulsa, 2 kundan boshlab neytrofillar kamaya boshlaydi, limfotsitlar esa kupaya boshlaydi. 5 kunga kelib neytrofillar tenglashadi, buni «birinchi kesishish» deb ataladi.

Bolalarda trombotsitlar 1 ml konda 143.000 dan 413.000 gacha bulib, urtacha 278.0x10⁹ l ni tashkil etadi. Xar xil kattalikda (anizotsitoz) buladi, ba’zan esa juda katta plastinkalar uchraydi.

CHala tugilgan bolalarni koni katta darajada uziga xos uzgarishlarga moyil buladi. Eritrotsitlarni mikdori urtacha 7,0x10⁹ l, gemoglobinni mikdori esa 233 g/l bulib, buni 90% gacha fetal gemoglobin tashkil kiladi. bu oksigenni uziga yaxshi biriktirib olishi tufayli tugilishdan oldin xomila organizmini va tugilgandan keyin xam bola oganizmini oksigen bilan ta’minlaydi.

CHala tugilgan bolalarni periferik konida leykotsitlar va trombotsitlar xam uziga xos xar xil mikdorda bulishi mumkin, ba’zi bolalarda kup, boshkalarda esa kam buladi.

CHala tugilgan bolalari koni uziga xos xususiyatga egaligi shundaki, tugilgandan keyin eritrotsit va gemoglobinni mikdori tezda kamaya boshlaydi. 2-5 oyda xar xolda yaxshi bokilsa xam kam konlik xolati (fiziologik kam konlik) kelib chikadi.

Bolani bir yoshgacha bulgan davrida konda eritrotsitlarni va gemoglobinni kamayishi va gipoxrom kam konlikni bolalarda paydo bulishi fiziologik kam konlik deb ataladi. Fiziologik kam konlikni kelib chikishi bolani tez usishi, kon ishlab chikarish organlarga talabni oshishi, ona va sigir sutida temirni yetarli bulmasligi, natijasida organizmda, ayniksa jigarda oksil va temir jamgarmasini kamayib ketishi bilan boglik buladi.

Ikki yoshdan 7 yoshgacha bulgan bolalarda leykotsitar formula uziga xos xususiyatga egadir. Leykotsitlarni soni 8,0-11,0x10 9 l, urtacha 8-10,00x10 9 /l.ni tashkil etadi va yoshiga karab kam uzgaradi. Ammo neytrofillarni mikdori yoshiga karab kupayadi va limfotsitlarni soni kamaya boshlaydi, 4-5 yoshda esa tenglashadi (45-45%) va buni «ikkinchi kesishish» deb ataladi. Sung 6 yoshdan boshlab neytrofillar kupayib, limfotsitlar kamaya boshlaydi va sekin asta kattalar koniga uxshash buladi.

Embrionning erta rivojlanish bosqichi - gestatsiyaning 3 xaftasida qon yaratish o’choqlari - qon orolchalarida paydo bo’ladi. Mezenximal xujayralar to’planishi sariq qopcha devorida joylashgan. Bu o’choqlar tashqi elementlari differentsirovkasi natijasida qalinlashadi va tomirlar endoteliyasini hosil qiladi, ichki elementlari xujayra ichi bog’lamlaridan ozod bo’ladi, birlamchi qon tanchalari xosil bo’lishi boshlanadi. Embriogenezning

4-5- xaftasida qon yaratish xujayralari paydo bo’ladi. Odam homilasi rivojlanish davrida qon yaratilishi tomir ichida yuz beradi va angioblast davri deyiladi. Birinchi makrofaglar homila ichi rivojlanishi 4-xaftasida jigar portal zonasida paydo bo’ladi. 10 - xaftasida bu zonalarda birinchi granulotsitlar hosil bo’ladi, ularning soni 8% dan oshmaydi, umumiy qon xujayralar soniga nisbatan olinadi. 6- xaftadan boshlab, jigarda megakariotsitlar hosil bo’ladi, homila ichi rivojlanishida ular soni juda kam bo’ladi. 4-oydan boshlab suyak to’qimasi va suyak iligi rivojlanadi, suyak iligida qon yaratish hosil bo’ladi, u asta-sekin asosiy rolni o’ynaydi. Prenatal davrda suyak iligi qizil, 3-4 yoshdan boshlab ba’zi suyaklarda sariq rangga kiradi. Homiladan tashqari hayotda suyak iligida eritrotsitlar, donachali leykotsitlar, trombotsitlar va monotsitlar hosil bo’ladi. Limfatik tugunlarda, taloq follikulalarida, ichak peyer pilakchalari va boshqa limfoid hosilalarda limfotsitlar hosil bo’ladi. Qon tomirlar holatini aniqlash uchun quyidagi simptomlar qo’llaniladi: