O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

Tayanch iboralar:
Aminazin, diprazin, tizertsin, metabolizm, ekstraktsiya, cho`kma hosil 
qiluvchi va rangli reaktsiyalar,mikrokrisstaloskopik reaktsiyalar, spektrometrik va 
xromatografik usullar 
Fenotiazin (tiodifenilamin) avvallari tibbiyotda antigelment va antiseptik ta’sirli dori vositasi 
sifatida , keyinchalik u peshob yo‘llarini shamollash xastaligini davolash uchun qo‘llanilgan. Bu 
maqsadlar uchun faolligi yuqori, lekin zaharli ta’siri kam dori vositalari sintezlangani sababli, 
hozir u tibbiyotda ishlatilmaydi. 
1945 yilga kelib fenotiazin yadrosidagi azotda joylashgan vodorodni alkilaminoalkil 
radikallariga almashtirish bilan kuchli biologik faollikka ega bo‘lgan tibbiyot uchun zarur 
farmakologik xususiyatli birikmalar sintezlanadi. Ularning ko‘plari neyroleptik ta’sirga ega. 
Fenotiazin guruhi dori vositalari o‘zlarining kimyoviy tuzilishiga qarab quyidagi guruhlarga 
bo‘linadilar: 
1.- alifatik hosilalari: aminazin, propazin, levomepromazin va boshqalar. 
2.-piperazinli xossalari: meteperazin, etaperazin, triftazin, ftorfenazin va boshqalar.
3- piperidin xossalari: tioredazin, peritsiazin va boshqalar. 
Birinchi guruh dori vositalari antipsixatik ta’siridan tashqari, markaziy nerv tizimiga 
tormozlovchi ta’siri tufayli quvvatsizlik, passivlik, apatik, gipnosedativ ta’sirlarini vujudga 
keltiradi. 
Ikkinchi guruh vakillari asosiy antipsixatik ta’siridan tashqari, stimullovchi, aktiv 
giperkinetik va diskinetik holatlarni namoyon qiladi.
Uchinchi guruh kuchsizroq antipsixatik aktivlikka ega bo‘lgani holda gipnosedativ ta’sir 
namoyon qilmaydi. 
Fenatiazin hosilalaridan ayrimlari giyohvand va gangituvchi moddalar ta’sirini kuchaytirish 
xususiyatiga ega. SHu sababli fenotiazin hosilalariga kiruvchi moddalardan aminazin, diprazin, 
tizersin va boshqalar toksikologik ahamiyatga ega. 
 
Fenotiazin hosilalarini ashyoviy dalillardan ajratib olish 
Ular biologik ob’ektdan E.M.Salomatin ishlab chiqqan nordonlashtirilgan spirt usulida 
ajratib olinadi. Ob’ekt 10% oksalat kislotasini spirtli eritmasi bilan 2 soat (3 marotaba) 
bo‘ktiriladi. Spirtli ajralmalar ajratilib umumlashtiriladi va suv hammomida (40
0
C) quyuq qiyom 
xolatigacha bug‘latiladi. So‘ng qodiqdan yot moddalar 96
0
spirt bilan cho‘ktirilib, spirtli 
ajralmalar quruq qoldiq qolguncha porlatiladi va qoldiq issiq suvda eritilib, 5% oksalat kislotasi 
bilan (pH=2-3) nordonlashtiriladi va dietil efiri bilan ekstraksiyalanadi.
Efir qatlami barbituratlarni aniqlash uchun qo‘llaniladi yoki tashlab yuboriladi. 
Suvli eritmani muhiti 50% NaOH eritmasi bilan pH=13 gacha keltiriladi va dietil efiri bilan 
3 qayta ekstraksiyalanadi. Ishqoriy muhitdan olingan efirli ekstraktdan fenotiazin hosilalari 0,5 n 
H
2
SO
4
eritmasi bilan (10, 10, 10, 5 ml) reekstraksiyalab ajratiladi va tahlil qilinadi.