O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi

 
 
3-Маvzu: Opioid narkotik analgetiklar. Promedol, metadon,fentanil,petidin ularni ajratib 
olish va tahlil usullari 
Ma’ruza rejasi
:
1. Promedol, ob’ektlardan ajratib olish va tahlil usullari. 
2. Metadon, ob’ektlardan ajratib olish va tahlil usullari.
3. Petidin, ob’ektlardan ajratib olish va tahlil usullari.
Tayanch iboralar: 
Opiatlar, opioidlar, promedol, metadon, petidin, metabolizm, ekstraksiya, 
rangli reaktsiyalar,mikrokrisstaloskopik reaktsiyalar, spektrometrik usullar 
Opiatlar
– bular kimyoviy tuzilishiga ko‘ra morfinga o‘xshash va undan olinadigan 
sintetik giyohvand vositalar bo‘lib, ularga morfin, kodein va yarim sintetik maxsulotlar – geroin 
(diatsetilmorfin DAM) va uning asosiy metaboliti 6-monoatsetilmorfin (6-MAM) kiradi. 
Geroin – kuchli giyohvand vosita bo‘lib, noqonuniy ravishda atsetillash reaksiyasi yordamida 
morfindan sintezlab olinadi.
Opioidlar
– bular inson organizmiga morfinga o‘xshash ta’sir ko‘rsatib, kimyoviy 
tuzilishiga ko‘ra boshqa guruxga kiruvchi sintetik giyohvand vositalar bo‘lib, ularga promedol, 
fensiklidin, metadon, fentanil va boshqalar kiradi. 
 
PROMEDOL 

---

25 
 
Promedol (trimeperidin) kimyoviy tuzilishi bo‘yicha piperidin 
hosilasini saqlaydi. Promedolni 1948 yilda sintezlab olingan. 
Tibbiyotda qo‘llaniladigan kimyoviy toza promedol oq kristall 
holidagi kukun modda. Mazasi achchiq, deyarli hidsiz. Promedol 
gidroxlorid tuzi suvda yaxshi eriydi. U etil spirti va xloroformda 
qisman eriydi. Dietil efirida erimaydi. Suyuqlanish harorati 107-
1080C 
Toksikologik ahamiyati. 
Morfin alkaloidining og‘riqni qoldirish xususiyati jarrohlik 
amaliyotini rivojlanishida alohida ahamiyatga ega bo‘lgan bo‘lsa ham, lekin u shu davr ichida 
son-sanoqsiz kishilarni zaharlanishi, «morfinizmga» xastaligiga mubtalo bo‘lishiga sababchi 
bo‘lgan. Ana shunday og‘riqni qoldirish xususiyatiga ega bo‘lgan, lekin narkotik ta’sir 
etmaydigan modda olish maqsadida butun dunyo kimyogarlari ko‘pdan-ko‘p ilmiy-tadqiqot 
ishlarini olib bordilar. Natijada 100 dan ortiq yangidan-yangi birikmalar sintezlandi. Ulardan 
tibbiyot amaliyoti uchun faqat promedol, izopromedol, lidol, fenadon kabilar taqdim etildi. 
Promedol shokka qarshi birlamchi vosita hisoblanadi, miya qobig‘iga ta’sir etib, uning 
og‘riq sezuvchi markazlari ishini susaytiradi. Og‘riqni qoldirish jihatidan promedol morfinga 
juda yaqin turadi, lekin uning organizmga nisbatan zaharli kuchi morfinga qaraganda 
kuchliroqdir. U shartli refleks va markaziy nerv sistemasi ishini susaytiradi. 
Bu preparat hozirgi vaqtda turli xastaliklarda og‘riqni qoldirish uchun jarrohlik 
amaliyotidan oldin va keyingi holatlarda keng qo‘llaniladi. U tug‘ruqxonalarda homilani 
tug‘ilishiga yordam beruvchi va og‘riqni sezdirmaydigan modda sifatida ham ishlatiladi.
Oshqozon yarasi, stenokardiya, infarkt miokardi va boshqa xastaliklarni davolashda boshqa 
dori vositalari bilan birga qo‘llaniladi.
Tez-tez is’temol qilinsa promedolga ham xuddi morfin singari «o‘rganib» qolish 
mumkinligi va morfinizmga o‘xshash ta’sir etishi, uning katta kamchiligi hisoblanadi. 
Promedol bilan zaharlanganda ko‘ngil aynish, bosh aylanish, darmonsizlanish, mastlik kabi 
holatlar sodir bo‘ladi. SHuning uchun promedol bemorlarga faqat shifokor tavsiyasi bilan teri 
ostiga yuboriladi. Bunda ta’sir 10-20 daqiqadan so‘ng seziladi va 3-4 soat davom etadi. 
Faqatgina maxsus ko‘rsatmalar bo‘lganda promedolga kimyo toksikologik tahlillarini olib 
boriladi. Promedol biologik ob’ekt tarkibidan nordonlashtirilgan spirt yoki nordonlashtirilgan 
suv yordamida ajratib olinadi. Xloroform bilan pH=6,9-8,5 sharoitida maksimal 
ekstraksiyalanadi.