68
Eritma holidagi surtma – dori modda asosda erigan bo‗ladi. (uchuvchan moddalar) maz
tarkibiga kirgan bo‗lsa oxirida qo‗yiladi. Rp Unguenti Camphocae 30,0
Geterogen surtmalar. Suspenziya hamda – qattiq dori turi asosda va suvda erimaydi, surtma
tarkibida suspenziya holida tarqalgan bo‗ladi. bunda dori modda dispergirlash orqali kiritiladi.
Dori moddaning miqdori 1 – 50 % bo‗lishi mumkin. Dori modda miqdori 5 % kam bo‗lsa, dori
moddani yordamchi suyuqlik yordamida disperlanadi, bunda dori moddaning yarmi miqdorida
solib disperlanadi. (B.V.Deryagin) yordamchi suyuqlik sifatida o‗simlik moylari, vazelin moyi
(uglevodorodli asos uchun), glitserin yoki suv (gidrofil asos uchun).
Dori modda miqdori 5–25 % (ot massi maza) bo‗lsa dori moda oz miqdordagi eritilgan asos
yordamida maydalanadi. YOrdamchi suyuqliklar ishlatilmaydi, surtmaning konsepsiyasi suyulishi
mumkin.
Suspenziya holdagi maz tarkibida dori modda miqdori 25% ko‗p bo‗lsa u holda pasta deb
namlanadi. Emulsion surtma – tarkibida ortiqcha suyuq dispers faza bo‗lib, u asosda erimaydi va
emulsiya holatida tarqalgan bo‗ladi. turg‗un surtma tayyorlash uchun tarkibiga emulgator
ishlatiladi.
Emulsiya holidagi surtmalarga kremlarni kiritsh mumkin.
Aralash holdagi surtma –murakkab ko‗p komponentli turkum bo‗lib, bir vaqtning o‗zida
turli fizik– kimyoviy xususiyatga ega bo‗lgan dorilardan tashkil topgan bo‗ladi.
Surtmalarning umumiy texnologiyasi quyidagicha: asos va dori moddani tayyorlash; dori
moddani asosga qo‗shish, surtmada dori moddani bir tarqalishini ta‘minlash (gomogenlash),
baholash, qadoqlash va saqlash.
Asos va dori moddani tayyorlash. Asosni suyultiriladi va filtrlab isitilgan truba orqali
aralashtirgichga yoki reaktorga yuboriladi. Dori modda maydalanadi va elanadi.
Dori moddani asosga kiritish. Doimiy ravishda asosni aralashtirgan holda dori modda
qo‗shiladi. Aralashtirish jarayonida reaktor bug‗ kuylagi yordamida yoki elektr isitgich yordamida
isitilib, baquvvat aralashtirgich; yakorli, planetar, ramali aralashtirgich yordamida turli haroratda
aralashtiriladi.
Gomogenlash – Korxonada dori moddaning kerakli darajada disperligini ta‘minlash oddiy
aralashtirish orqali ta‘minlash qiyin. SHuning uchun tegirmon toshli tegrimonda yoki valli maz
aralashtirgichdan foydalaniladi. Undan tashqari emulsion, suspenzion va aralash turdagi surtmalar
uchun RPA qo‗rilmasi ishlatilmoqda. Sank–Peterburg va Moskva farmatsevtika fabrika sida,
Borisovskiy
kimyo
farmatsevtika.korxonasida
ixtiiol,
skipidar,
sink
kabi
surtmalar
tayyorlanmoqda kabi surtmalar tayyorlanmoqda.
Surtmani sifatini baholash tashqi ko‗rinish,chinligi, biafaol modda miqdori, RN ko‗rsatkichi,
mikroblardan
holiligi,dispersligi, (suspenziya), qadoq turi.
Dispersligi aniqlashda namuna olinadi, agar dori modda miqdori 10 % bo‗lsa uni
suyultiriladi asos bilan metodika 0,05 g namuna olish va mikroskoni buyum oynachasiga
qo‗yiladi. Orqa tomoniga olmas yordamida 15 mm kattalikda to‗g‗ri to‗rtburchak chiziladi.
Liniyani orqa tomoni oyna qalami bilan chiziladi. Buyum oynachasi suv hajmida asos eriguncha
isitiladi so‗ngra 0,1% sudan 3 eritmasi surma moyli uglevodorodli va emulsion surtmani
suv/moy tipida asosda tayyorlangan bo‗lsa, yoki 0,05% metil ko‗ki eritmasi gidrofil va emulsion
asosning moy/suv tipida bo‗lganda, aralashtiriladi ustidan oynacha bilan yopiladi so‗ngra
mikroskobda ko‗riladi. Bu jarayon 5 marotaba tekshiriladi. Bunda belgilangan joyda
zarrachalarni MHda ko‗rsatilgan me‘yordan oshmasligi kuzatilmasligi kerak. Qurilmani ishlash
tartibi, massaning tarkibiga kirgan tarkibiy qismlar kerakli haoratgacha qizdirilib, rotatsion nasos
asosida ishlaydigan aralashtigichlar yordamida maydalanadi, yumshatiladi va gomogenlanadi.
So‗ng dozalarga bo‗lish, qadoqlash va o‗rash jarayoniga o‗tkaziladi.