O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Yarimvalentli sovunlar. Yuqori molekulali spirtlar va ularning hosilalari. 
Yuqori molekulali siklik spirtlar va ularning xosilalari.  Tarkibida siklik spirt saqlagan 
tabiiy maxsulot bu lanolin. Unga yog‗ va uglevodorodlar qo‗shish bilan ko‗p miqdordagi suv va 
spirtli suyuqliklarni o‗ziga absorbsiya qilib oluvchi (emulgirlovchi) bir qator emulgatorlar sintez 
qilindi.  Faqat  bu  birikmalarning  tabiiy  lanolindan  (yopishqoqligi  xidi  va  b.)  farqi,  ular  allergik 
ta‘sirlar keltirib chiqargani uchun ulardan faqat lanolinni qayta ishlashda foydalanila boshlandi. 
Gidrolan – gidrirlangan lanolin bo‗lib, yumshoq sharoitda (200
0
S haroratda, 150 atmosfera 
bosim  ostida)  gidrirlash  orqali  olinadi.  Natijada  rangsizlantirilgan  va  xidsizlantirilgan,  yuqori 
emulgirlash xossasini saqlab qolgan lanolin maxsuloti olinadi.  
Tolali  mum spirtlari  – lanolinni  konsentrlangan ishqor eritmalari (suvli  yoki  spirtli) bilan 
sovunlash orqali olinadi. Bu usul bilan spirt aralashmasida ko‗proq miqdorda xolesterinni saqlab 
qolish  mumkin  bo‗ladi.  Uning  tarkibi:  30%  xolesterinlar  (xolesteringa  nisbatan),25% 

---

 
65 
 
triterpenlar, 15% atsiklik diollar va 25-30% boshqa xar xil turdagi moddalar. Xorijiy davlatlarda 
tolali mum spirtlaridan tarkibida ko‗p miqdorda suv saqlagan emulsion asoslarni sintez qilishda 
ishlatiladi.  
Xolesterin – tolali mum spirtining asosiy komponenti bo‗lib, yuqori emulgirlash xossasiga 
ega  bo‗lib,  turi  orqali  yaxshi  so‗riladi.  Uni  cho‗chqa  yog‗iga  10%  miqdorida  qo‗shish  bilan 
uning gidrofillovchi xossasini 218% gacha, vazellinni esa 235% gacha oshiradi.  
Atsetillangan  lanolin  –  lanilinni  sirka  angidridi  bilan  qayta  ishlash  orqali  olinadi.  Uning 
kogezion  xossasi  (yopishqoqligi)  juda  kichik,  yog‗ning  noxush  xididan  xoli,  vazelin  moyida 
yaxshi  eriydi  (10%  gacha).  1  dan  5%  gacha  bo‗lgan  miqdorda  past  haroratda  ham  o‗zining 
surtmasimon konsistensiyasini saqlab qolgan xolda turg‗un emulsion xossani nomoyon etadi.