O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi


-ma‘ruza. Moyli ekstraktlar va ekstrakt konsentratlar  va ularni ishlab chiqarish



Download 7,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet147/491
Sana31.12.2021
Hajmi7,33 Mb.
#251019
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   491
Bog'liq
Oquv uslubiy majmua (2)

 
14-ma‘ruza. Moyli ekstraktlar va ekstrakt konsentratlar  va ularni ishlab chiqarish. 
Reja 
Kirish 
Mavzuning dolzarbligi 
1.  Moyli ekstraktlar. 
2.  Ekstrakt konsentratlarni ishlab chiqarishdan kuzatiladigan maqsad. 
3.  Ekstrakt konsentratlarni olishdagi texnologik bosqichlar 
4.  Suyuq ekstrakt konsentratlarni olish usullari. 
5.  Quruq ekstrakt konsentratlarni olish usullari. 


 
98 
 
6.  Suyuq va quruq ekstrakt konsentratlarni ishlatilishi. 
Ajratilgan vaqt:     2 soat 
Ma‘ruza  maqsadi:  moyli  ekstraktlarni  va  ekstrakt  konsentratlarni  texnologiyasi,  ajratuvchilar, 
ajratmani  yot  moddalardan  tozalash,  bug‗latish  va  quritishda  ishlatiladigan  asbob-uskunalar, 
ishlatilishi bilan talabalarni tanishtirish. 
Tayanch so‘z va iboralar: moyli ekstrakt, ekstrakt -konsentrat. texnologiya, ajratuvchi, tozalash, 
bug‗latish, quritish, asbob-uskuna, ishlatilishi.  
Moyli  ekstraktlar  deb,  dorivor  o‗simliklardan  moylar  yordamida  olingan  ajratmalarga 
aytiladi.  Usimlik  xom  ashyosidai  ta‘sir  etuvchn  moddalarni  ajratib  olish  uchun  o‗simlik    va  
mineral  moylar   (kungaboqar,  paxta moyi, vazelin, er yong‗oq moyi va boshqalar) ishlatiladi. 
Sanoatda moyli ekstraktlar ishlab chiqarish quyidagi bosqichlardan   iborat: xom ashyo va 
ajratuvchini tayyorlash; ajratma olish; yot  moddalardan  tozalash; baholash va qadoqlash. 
Ularni  tayyorlashda  matseratsiya,  reperkolyasiya  va  boshqa  usullardan  foydalaniladi. 
Moyli  ekstraktlar  issiq  xolda  bosim  ostida,  qalin  jun  matolar  orqali  suziladi.  Ular  tashqi 
ko‗rinishi va ta‘sir etuvchi modda miqdori bilan baxolanadi. 
Moyli ekstraktlar tashqi maqsadlar uchun ishlatiladi.   Moyli ekstraktlarning soni uncha 
ko‗p  bo‗lmasda,  ularga  mingdevona,  bangidevona,  qashqarbeda  o‗ti  va  gnafalium  moyli 
ekstraktlari, karotolin va boshqalar kiradi. 
Mingdevona  moyli  ekstrakti.  Bu  ekstrakt  tarkibida  0,05%  alkaloid bo‗lgan  mingdevona 
bargidan, kunga-botqar moyidan 3 xil usulda olinishi mumkin. 
1.  Matseratsiya  usuli.  Sirlangan  (emal  bilan  qoplangan)      cho‗yan  idishda    100  kism 
yirik  maydalangan  mingdevona bargini 75  qism 95% li spirt va 3 qism ammiak  bilan  namlab, 
xona haroratida qoldiriladi  (12 soat)  Aralashma ikki qavat devorli maxsus qozonga o‗tkazilib, 
ustiga  1000  qism  kungaboqar  moyi  va  50  qism  quritilgan      natriy  sulfat  solib,        50—60°S 
xaroratda      spirt, 
 
ammiak  va  suv  to‗liq  bug‗languncha  aralashtirib  turiladi.  Spirt,  ammiak  va   
suv   to‗liq, bug‗langanda aralashma tiniq bo‗lib koladi va barg barmoq orasiga olib ezilganda, 
qirsirllaydi.  So‗ng  ajratma  quyib  olinadi,  ikki  kun  tindirib,  suziladi  va  moy  bilan  1:10 
nisbatigacha etkaziladi. 
2.      Sankt-Peterburg      «Oktyabr»          kimyo-farmatsevtika  ishlab  chiqarish  birlashmasida 
maydalangan  mingdevona  bargidan  1%    li  ammiak  saqlagan  70%    li  spirt  bilan  perkolyatorlar  
batareyasida   ajratma  olinadi.   Olingan
 
ajratma suziladi va teng miqdordagi kungaboqar  bilan 
aralashtiriladi, mo‗‗tadil bosimda spirt, suv aralashmasi vakuum   ostida   to‗la   uchib   ketguncha   
xaydaladi.  Moyli konsentrat   me‘yorigacha   moy   bilan   suyultiriladi,   3— 4 kun   tindiriladi,   
so‗ng   yuqorigi   tiniq  qismi  kuyib olinadi, pastki loyqa qismi esa    Nutch-filtr orqali suziladi. 
3.  1959  yili  M.  T.  Tarasova  xom  ashyoni  xloroformli  suv  bilan  perkolyasiya  usulida 
ajratma  olishni  taklif  qildi.  Ajratma  ion  almashgich  «Espatit-1»  smolasi  orqali  o‗tkazilib,  
tozalanadi.    Bunda  alkaloidlar    «Espatit-1»  da  ushlanib  qoladi.  Ular  tarkibida  ammiak 
bug‗latilib,  50%  li  spirt  bilan  yuvib  ajratib  olinadi,  bug‗latiladi  va  quritiladi.  Qurigan  tolqon 
isitilgan  moyda  eritiladi.  Tayyor  maxsulot  tarkibida  alkaloid  miqdori,  xom  ashyodagidan  10 
marta kam bo‗lishi kerak. 
Tayyor  maxsulot  tiniq,  yashil  yoki  qo‗ng‗ir-yashil  rangli,  o‗ziga  xos  hidli,  moysimon 
suyuqlik. Og‗riq qoldiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Salqin va qorong‗i joyda saqlanadi. 
Baigidevona moyli ekstrakti. Bu ekstrakt mingdevona moyli ekstrakti o‗rniga ishlatilishi 
mumkin.  Xom  ashyoda  alkaloidlar  miqdori  besh  baravar  ko‗p  bo‗lganligi  tufayli,  ekstrakt 
tayyorlashda  uni  5  marta  kam  olinadi.  Olish  usullari,  baholash,  ishlatilishi  xuddi  mingdevona 
moyli ekstrakti bilan bir xil. 
Qizilpoycha  moyli  ekstrakti. Bu ekstrakt  mineral   yoki  o‗simlik  moylari yordamida 
matseratsiya usulida olinadi. Maydalangan xom ashyoga  10 baravar ko‗p miqdorda moy qo‗shib, 
suv hammomida 3 soat mobaynida qizdiriladi. So‗ng ekstrakt quyib olinadi va tindirib, suziladi. 
Uning tarkibida giperitsin va psevdogiperitsin  flavonoidlari, efir moylari smolalar mavjud bo‗lib, 
ishlatilishi  shu  moddalarning  xususiyatlariga      bog‗liq.      Bitishi      qiyin      bo‗lgan      yaralar 
(troficheskie  yazvi) da  surtma  dori  sifatida  ishlatiladi. 


 
99 
 
CHakanda  moyi.  Bu  moy  chakanda  o‗simligining
 
pishgan  mevasidan    olinadi.    YAngi 
yig‗ilgan  yoki muzlatilgan chakanda mevasi  maxsus mashinalarda  urug‗iga shikast etkazmasdan 
maydalanadi.  Xosil  bo‗lgan sharbat  surg‗ich  yordamida  surib olinadi. Maydalangan xom  ashyo 
sentrifugalanadi.  Ajralib  chiqqan  sharbat  tindiriladi,    suziladi,      turg‗unlashtiriladi      (pasteriza-
Dyyalanadi).   SHarbati   ajratilgan   xom    ashyo   tarkibida ma‘lum miqdorda  suv bo‗ladi.  Uni 
maxsus qurutgichlarda 5—7% qoldiq, namlik qolguncha quritiladi. Quritilgan xom ashyo 0—9 kg 
dan  maxsus  idishlarga  solinib,  16  perkolyatordan  tashkil  topgan  batareyada  qarshi  oqimda 
kungaboqar  moyini  olishda  shu  usulda  ajratma  olinadi.  Olingan  ajratma  tindiriladi  va  suziladi. 
Maxsulotda karotinoidl a r   miqdori  180  m g%   dan, kislota miqdori esa 14,5% dan ortmasligi kerak. 
Agar  ta‘sir  etuvchi  moddasi  ko‗p  bo‗lsa,  ta‘sir  qiluvchi  moddasi    kam  bo‗lgan  ekstrakt  bilan 
suyultirilib, me‘yoriga etkaziladi. Xozirgi vaqda  chakanda  mevasidan chiqindisiz foydalanish 
texnologiyasi  ishlab  chiqarilgan  bo‗lib,  mevasining  yumshoq  qismi  va  urug‗idan  metilenxlorid 
yordamida  aloxida-alohida  ajratma      olinadi,      so‗ng      ajratuvchi      bug‗latiladi,  koldiq  moy 
baholanadi  va  kungaboqar  moyi  bilan  suyultirilib  me‘yoriga  etkaziladi.  Qolgan  xom  ashyodan 
ajratuvchi  qoldig‗i   bug‗latiladi   va  qolgan  quruq  tolqonga 60% li   s p i r t  bilan ishlov berilib 
ajratma olinadi, undan spirt  xaydaladi,  qoldiq vakuum  quritgich asbobida quritiladi. 
CHakanda  moyi  moysimon,  qo‗ng‗ir  qizil  rangli,  o‗ziga  xos  xidli  suyuqlikdir.  Preparat 
tarkibida  —  karotinoidlarga  nisbatan  xisoblanganda  karotinoidlar  yig‗indisi  1,8  g/l  dan  kam, 
kislota miqdori 14,5 dan yuqori bo‗lmasligi kerak. 
CHakanda  moyi  saraton  kasalligini,  kuygan  joylarni  davolashda      hamda      ginekologiya   
amaliyotida    ishlatiladi.  Og‗zi  yaxshi  berkitiladigan  idishlarda,  salqin  va  qorong‗i  joylarda 
saqlanadi. 
Na‘matak moyi. Kam vitaminli na‘matak turi — itburun urug‗idan metilenxlorid yoki dix-
loretan  yordamida      olinadi.  So‗ng  ajratuvchi  bug‗latiladi,  ekstrakt  suziladi  va  baxolanadi.  Bu 
qo‗ng‗ir-yashil rangli, achchiq ta‘mli, o‗ziga xos xidli moysimon suyuqlik. 
Mahsulot tarkibida alfa va beta—tokoferollar 0,4 g/l dan kam va kislota miqdori 5,5 dan 
ko‗p  bo‗lmasligi  kerak.  Tashqi  maqsadlarda  dermatoz,    qiyii  bitadigan  yaralarni  davolashla 
ishlatiladi. 
Karotolin urug‗idan tozalangan na‘matak mevasining moyli ajratmasi. Bu qo‗ng‗ir rangli, 
o‗ziga xos xid va mazaga ega bo‗lgan suyuqlik. Kislota  miqdori 3,5 dam ortiq bo‗lmasligi, beta 
karotinga xisoblanganda karotinoidlar 1,2 g/l bo‗lishi kerak. 
Dermatoz,  qiyin  bitadigan  yaralarni  davolash uchun ishlatiladi. 

Download 7,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   491




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish